Waterschaarste in de landbouw: hoe houden we de watervoorraad op peil?

Landbouwers zijn belangrijke waterverbruikers: een kwart van alle wateronttrekking in de EU vindt plaats in de landbouw. En dit is niet zonder gevolgen; het tast zowel de waterkwaliteit als -kwantiteit aan. “Juist nu we door klimaatverandering steeds meer te maken krijgen met periodes van droogte is het een steeds lastiger probleem”, zegt Niko Wanders, docent hydrologie bij de Universiteit Utrecht.

Een belangrijke factor die impact heeft op de waterkwaliteit is het gebruik van mest en pesticiden. “Meststoffen worden op het land uitgereden en als het regent spoelt dat rechtstreeks in de sloten. Daardoor wordt de waterkwaliteit aangetast”, legt Wanders uit. “Daarom moet alles wat schadelijk is verdund worden en moeten we voorkomen dat het in grote concentraties in sloten terecht komt. Dat stimuleert boeren om meer water te gebruiken.”

Vrijstellingen om grondwater te verlagen

Het EU-beleid zou waterschaarste en droogte moeten voorkomen. Toch geven EU-landen boeren vrijstellingen om bijvoorbeeld het grondwaterpeil te verlagen. “In Nederland willen boeren vaak een lage grondwaterstand zodat ze eerder met hun trekker het land op kunnen om te zaaien, want als het te nat is, trek je alleen maar slipsporen”, zegt Wanders. Later in het jaar, wanneer de gewassen opkomen, hebben boeren juist water nodig om de planten te laten groeien.

Wanders schetst ook de andere kant van het verhaal. “In Spanje staan olijfbomen op plekken waar niet genoeg water is. Boeren moeten daardoor systematisch grondwater gebruiken om de planten in leven te houden.” Als gevolg daarvan wordt er meer water gebruikt dan de regen die valt. Daardoor kan het grondwaterpeil ieder jaar decimeters of zelfs meters zakken. “Daarom moeten landen wel vrijstellingen geven om het grondwaterpeil te verlagen. Het alternatief is dat olijfbomen doodgaan en de regio geen inkomsten meer heeft. Water lijkt een onuitputbare bron, maar als je meer gebruikt dan dat er valt, dan is het juist een uitputbare bron.”

Naast het zakkende grondwaterpeil speelt droogte door klimaatverandering ook een belangrijke rol. “Je moet dan veel meer gaan irrigeren. Dit is een niet-duurzame situatie geworden. Je kunt zeggen dat landbouwers hun eigen graf graven: je bent als boer meer water aan het tappen om je gewassen in leven te houden, maar daardoor zakt het grondwaterpeil steeds verder. Als je daarmee stopt, heb je geen inkomsten meer.”

Alternatief: het recyclen van water

Joëlle Elvinger, Rekenkamerlid pleit daarom voor duurzaam watergebruik dat goedkoper en dus aantrekkelijker is. Maar goedkoper is lastiger, ziet Wanders. Daarom moeten we volgens hem meer kijken naar hergebruik van water. “Afvalwater van een fabriek kun je prima gebruiken voor planten. Voor de plant maakt het niet uit dat het geen gezuiverd drinkwater is”, zegt Wanders. De docent ziet dat hergebruik van water een opkomend thema is binnen de EU. Toch zijn er nog uitdagingen om waterhergebruik in te zetten voor landbouw. “Het afvalwater bevindt zich niet altijd op dezelfde plek als waar de gebruiker zit. Je kunt water niet altijd over grote afstanden transporteren. Bovendien moet er soms een apart systeem voor aangelegd worden, anders mix je afvalwater met andere kwaliteit water.”

Wanders ziet hergebruik van afvalwater als een duurzaam alternatief. “Zeker als je de industrie combineert met landbouw is het ideaal”, ziet hij. In industrieën wordt veel water gebruikt als koelwater. “Kijk bijvoorbeeld naar een bierbrouwerij. Zo’n 90 procent van het water dat wordt gebruikt belandt niet in het bierflesje, maar wordt gebruikt voor spoelwater of koeling. Dat soort water is niet heel erg vervuild. Het is misschien iets warmer, maar ook dat maakt voor de plant niet zo veel uit.”

Wil je meer weten over duurzame landbouw? Lees het dossier of blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief.