“Wij staan hier vandaag voor jullie, als advocaten van de rechten van 6000 bomen van het Amstelpark. Veel van deze bomen waren nog heel jong toen ze werden geplant. Dus wat voor jeugd hebben we hen gegeven, die eerste 50 jaar dat ze hier stonden?”
Zo luidt de proloog die aardeadvocaat Jessica den Outer met collega-advocaat Jan van de Venis betoogt voor een groen publiek in de zomer van 2022. Het is een van de vele bijeenkomsten waar zij als ambassadeur van Rechten van Natuur spreekt. “We vragen jullie om de rechten van deze bomen te erkennen en vervuiling te stoppen.”
Natuurrecht regelen
In elk land worden rechten voor de natuur anders vastgelegd. In Ecuador staan de rechten van Moeder Aarde in de grondwet. In Nieuw-Zeeland is de Whanganui rivier aangemerkt als rechtspersoon (2017), net als lagune Mar Menor in Spanje (2021). De Amerikaanse Erie Lake kreeg zelfs een equivalent van mensenrechten – al zijn Lake Erie Bill of Rights (LEBOR) inmiddels weer ongeldig verklaard.
Stem voor de Waddenzee
Het punt zit zo: op dit moment heeft de Nederlandse natuur helemaal geen rechten. Er lopen campagnes om de Maas, Noordzee, Waddenzee en Amelisweerd wél een rechtspersoonlijkheid te geven. Zonder inspraak, verliezen zij het namelijk van vervuilers, vinden voorstanders.
De case van de Waddenzee ligt nu even stil, omdat de Kamer net zijn oordeel heeft geveld: rechten voor de zee zijn symbolisch en voegen niets concreets toe aan haar bescherming. “Kijk naar landen zoals bijvoorbeeld Ecuador,” brengt den Outer daar tegenin. “Daar is bijvoorbeeld een zaak geweest over het Los Cedros-nevelwoud waarbij de natuur gewonnen heeft en een vergunning voor mijnbouw in het bos ingetrokken moest worden. We zien dat een erkenning van rechten wel degelijk een verschil kan maken.”
Geen inheems volk, geen natuurrecht
Het tweede tegenargument dat VVD’s Christianne van der Wal-Zeggelink geeft, is dat de voorbeelden in andere landen niet te vergelijken zijn met de Nederlandse situatie. Den Outer: “Ze concludeerde dat Rechten van Natuur voornamelijk vanuit inheemse volken komt, vanuit hoe zij de relatie tussen mens en natuur zien.” De rechten van de natuur betreffen in die gevallen veelal ook de rechten van die volken, staat in de kamerbrief.
Volgens den Outer is dat een loos argument. “Kijk naar Spanje,” werpt ze tegen. “Dat is het eerste West-Europese land dat ook natuurrechten heeft vastgelegd – zonder inheemse volken, puur vanuit een overtuiging dat we het anders moeten gaan doen.” Mar Menor, een lagune in Spanje, kreeg de status rechtspersoonlijkheid met rechten op onder andere bescherming, die nu gewaarborgd kunnen worden door voogden.
Wat je wel zou kunnen zeggen volgens den Outer, is is dat natuurrecht een manier kan zijn voor lokale burgers om inspraak te krijgen. In Spanje worden burgers ook aangewezen als voogden van Mar Menor. De Waddenzee is bijvoorbeeld belangrijk voor vissers en eilandbewoners. Zij hebben er belang bij dat het gebied goed wordt beschermd. “op papier is de Waddenzee een van Nederlands' best beschermde natuurgebieden. In de werkelijkheid vinden daar militaire activiteiten van Defensie plaats in kwetsbare natuurgebieden en zetten zoutwinning en de scheepvaart enorme druk op het gebied.”
Nedernatuur met rechtspotentie
De redenen om Nederlandse natuur te beschermen lopen uiteen. Zo gaat de case van Amelisweerd met haar eeuwenoude bomen over cultuurhistorisch erfgoed en de voorbeeldfunctie van het rivierbos qua natuurbeheer en biodiversiteit. Voorvechters van de Maas willen haar vrij van afval en gif laten stromen – in 2019 was de rivier zo sterk vervuild dat ze twee maanden lang niet gebruikt kon worden voor drinkwater. De Waddenzee kampt met vervuiling, overbevissing en grondstofwinning waardoor de bodem daalt, terwijl de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. De Ambassade van de Noordzee ziet vooral een probleem in de windmolenplannen, maar ook voor bedreigde vissoorten zoals tarbot en kabeljauw.
Politiek eindelijk in beweging
Den Outer is al zes jaar bezig om dit soort debatten met medewoordvoerders op de politieke agenda te zetten. Ze is blij dat er nu over gepraat wordt en dat er voor het eerst interesse is om meer onderzoek te doen. “Partij voor de Dieren, D66, GroenLinks en PvdA spraken hun steun voorrechten voor de Waddenzee uit in het commissiedebat na de brief van de minister”.
Uiteindelijk gaat het om een stukje mindshift, vindt Den Outer: “Mensen stellen zich in het westen op als heerser van de natuur. Het is niet zo gek dat ons rechtssysteem dus óók zo is opgesteld, maar daardoor zijn we steeds verder van de natuur gaat afstaan. Rechten van Natuur is een onderdeel van wat we nodig hebben voor de transitie. Het is niet anders dan vrouwen die niet van alle civiele politieke rechten konden genieten, of tot slaaf gemaakten die ooit ‘eigendom’ waren. Het is tijd voor een juridische emancipatie van natuur.”
Wereldwijde movement
Bijna 40 landen hebben al een vorm van natuurrechten vastgelegd in wet- en regelgeving. Wereldwijd lopen er 409 initiatieven vanuit bezorgde burgers, inheemse volken, juristen en filosofen. Ze rijken van ons eigen land tot aan Antarctica. Het overzicht van de ontwikkelingen wordt bijgehouden door de Verenigde Naties via het programma Harmony with Nature. Daarbij wordt ook de dialoog aangegaan met inheemse volken om te leren hoe zij in harmonie met de natuur leven.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
