Het programma, dat wordt gefinancierd door onder meer het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het ministerie van Binnenlandse Zaken, richt zich op het toepassen van teelten en reststromen van Nederlandse bodem voor de productie van biobased bouwproducten.
Die producten moeten op grote school gaan bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen, het circulair maken van de bouw en het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Building Balance stimuleert en ondersteunt de ontwikkeling van landelijke en regionale ketens tussen boeren, industrie en bouwers. De transparante en zelfstandige ketens produceren natuurlijke grondstoffen die worden verwerkt tot biobased bouwmaterialen. Er worden slimme en opschaalbare gewas-product-combinaties gemaakt, die geschikt zijn voor nieuwbouw en renovatie of verduurzaming van gebouwen in Nederland.

Building Balance

Yoghurt is een belangrijk onderdeel van de Afghaanse keuken. De installaties voor de zuivelfabriek zijn geleverd door Van den Heuvel Dairy and Food Equipment uit Molenaarsgraaf, Zuid-Holland. Het bedrijf is ook al jaren bezig om de zuivelketen in de regio Kabul te verduurzamen en te moderniseren. ‘’We cultiveren innovatieve samenwerkingen en strategische partnerschappen met NGO's, bedrijven, individuen en andere organisaties die onze visie delen om te investeren in de transformatie van Afghanistan’’, aldus Momand. 

<h2>130 boeren leveren melk</h2>
Mido Dairy is opgericht met een rebelse geest en een verheven doel: Afghanen zuivelproducten van hoge kwaliteit leveren tegen een betaalbare prijs, terwijl ze zich richt op het creëren van banen voor de lokale bevolking, het vergroten van lokaal eigenaarschap voor boeren en het creëren van een duurzame zuivelketen in de regio. Zo’n 130 lokale boeren leveren melk aan de fabriek. Het bedrijf houdt zich ook bezig met het opleiden van honderden Afghanen. De dagelijkse leiding van de fabriek is in handen van lokale mensen. Mido Dairy doneert 10 procent van haar winst aan goede doelen. Het helpt boeren maar ook kinderen en vluchtelingen en ondersteunt sportactiviteiten.

Mido Dairy

Het Sustainable Industry Lab (SIL) wil de kwaliteit van het politieke en maatschappelijke debat verbeteren door belangrijke keuzes en consequenties inzichtelijk te maken. Het idee voor SIL ontstond uit gesprekken tussen Gert Jan Kramer en Sanne Akerboom. Het lab wil kennis bundelen, deze begrijpelijk delen en toekomstbeelden visualiseren. SIL wil bijdragen aan een beter begrip van de complexe problematiek van de duurzame transitie van de industrie, het niveau van het maatschappelijke en politieke debat verhogen, en een klimaatneutrale Nederlandse industrie realiseren.

Sustainable Industry Lab

<h2>Laad en energieoplossingen in abonnementsvorm</h2>
Om deze reden ontwikkelt Revolt laad- en energieoplossingen in een zorgeloos abonnementsvorm. Hierbij zijn de hardware, installatie en het onderhoud standaard inbegrepen. Daarnaast betaalt de klant geen investeringskosten. Omdat Revolt met een abonnementsmodel werkt, zijn er nooit onverwachte onderhoudskosten. Op deze manier maakt het bedrijf de overstap naar duurzame energie zo makkelijk mogelijk.<h2>Samenwerken voor een betere wereld</h2>
Naast normale laadpalen biedt Revolt ook laadpalen met twee 4K-schermen. Op deze schermen worden advertenties getoond. De adverteerders dekken zo (deels) de kosten van de laadpalen. Hotels, sportclubs en andere bestemmingslocaties betalen daarom helemaal niets aan abonnementskosten wanneer ze kiezen voor de zogenoemde Hub. Daarnaast adverteren start-ups en scale-ups die zich ook inzetten voor een betere toekomst, tegen een gereduceerd tarief. Zo helpt Revolt deze bedrijven om hun impact door heel Nederland te delen, ook zonder grote mediabudgetten.

Revolt

‘Goed doen zit in onze natuur. Als we oorlog, klimaatverandering of armoede zien, willen we iets doen. Maar waar begin je? Vaak hebben we geen tijd, of denken we er simpelweg niet aan. Dat is onbenut potentieel voor een duurzame en sociale wereld’, zegt het bedrijf daar zelf over. ‘Wij maken ‘goed doen’ makkelijk.’ 
Inmiddels zijn er zo’n honderd werkgevers aangesloten bij The Social Handshake. Hun medewerkers kunnen kiezen uit 33 goede doelen. Dat zijn allemaal doelen die strijden voor een duurzamere en sociale wereld. The Sociale Handshake heeft alle doelen gescreend op transparantie, efficiëntie en effectiviteit. Werkgevers matchen de giften van hun medewerkers geregeld. Volgens oprichter Sandra van Beest kan een gift van 10 euro, met aanvulling van de werkgever en het belastingvoordeel, uitkomen op een bedrag van 30 euro voor het goede doel.

The Social Handshake

<h2>Verschillende sectoren</h2>
De EIB financiert publieke, semipublieke en private bedrijven en banken, maar ook start- en scale-ups. Dat gebeurt onder meer met leningen en garanties. Samen met het Europese Investeringsfonds (EIF) vormt de investeringsbank de EIB Group.
De bank heeft een zogeheten 'triple A rating', de beste score op het gebied van beleggingsrisico. Dat wil zeggen dat de EIB geld kan lenen op de kapitaalmarkt tegen gunstige voorwaarden. Ze gebruiken dat geld weer voor hun eigen investeringen, waardoor Europese bedrijven en banken kunnen profiteren van de gunstige leenvoorwaarden.

Europese Investeringsbank

<h2>Houtbouw rendabel maken</h2>
Waal is groot geworden met beton, maar de komende jaren willen directeur Johan Krijgsman het portfolio houtbouw steeds groter maken. Van de 10 procent die het nu is, naar 50 tot 60 procent binnen tien jaar. “De keuzes die de bouwsector maakt, kunnen bijdragen aan een betere wereld. Daarbij ben ik ervan overtuigd dat duurzamer bouwen, niet per definitie duurder moet zijn. Dat aspect maakt het voor mij als ondernemer ook interessant. Als je van houtbouw geen rendabel businessmodel kunt maken, houdt het snel op.”

Waal

Artis wil iedereen inspireren en activeren om verantwoordelijk met de natuur om te gaan. Met rondleidingen, tentoonstellingen en lezingen wil Artis de bezoekers aansporen om zorg te dragen voor de natuur en alles wat leeft.

Artis

The New Paradigm is een advocatenkantoor opgericht door Danny Hoekzema. Het kantoor wil met ‘de kracht van de wet’ de economie herdefiniëren en gelooft in de overtuiging dat het bedrijfsleven een rol speelt in een duurzamere en gezondere planeet. 
Het kantoor wil wettelijke kaders creëren die duurzaam en ethisch ondernemerschap mogelijk maken. De advocaten van The New Paradigm willen pleitbezorgers zijn, en kennis delen over impactvol ondernemerschap. Ze richten zich daarom ook specifiek op klanten die een positieve impact willen maken op de samenleving.

The New Paradigm

Met Marije Klomp als aanvoerder, probeert de universiteit zich steeds meer te richten op duurzaamheid. Niet door een generieke cursus aan te bieden aan studenten, maar door het thema te koppelen aan onderwerpen waar studenten zich in hun curriculum mee bezighouden. Een juridische studie besteedt bijvoorbeeld aandacht aan klimaatrechtszaken of eigendomsrecht in de circulaire economie. En een communicatiestudie richt zich juist meer op voorbeelden van greenwashing of manieren om mensen te betrekken bij duurzaamheidsontwikkelingen.
Ook op onderzoeksgebied wil de universiteit stappen zetten. Dit door interdisciplinaire teams van wetenschappers op te zetten die elk werken aan een verschillend element van een duurzaamheidskwestie, maar ook door steeds meer resultaten te ontsluiten aan bedrijven. Bedrijven die vaak verlegen zitten om kennis over duurzaamheid.

Radboud Universiteit

Ook organiseert Cycling 4 Climate tochten in het buitenland. Het doel is daarbij om in álle Europese landen een Climate Classic te organiseren. "Dat is ambitieus, maar nog altijd haalbaar", zegt mede-oprichter Samuel Beltman. "Dit jaar staan er al tochten gepland in Frankrijk, Polen, Italië, Zwitserland en wellicht Spanje."
De Climate Classic blijft ieder jaar weer groeien. “Vorig jaar deden er zo’n 1.500 mensen mee, dit jaar doelen we op 2.000. En er is nog ruimte voor een flinke groei. In 2024 vieren we ons vijfjarig bestaan, zowel van de stichting als van de Climate Classic. We willen deze editie daarom extra groot maken. Naast de routes van 375, 250 en 125 kilometer is het nu ook mogelijk om afstanden van 90 en 40 kilometer te fietsen. En we organiseren ook een speciale route voor basisscholen van 10 kilometer."

Cycling 4 Climate

Kromme wortelen, bleke pompoenen en kleine appels? Deze producten smaken prima, maar voldoen niet aan het schoonheidsideaal. Daarom willen inkopers ze niet hebben. No Waste Army verwerkt deze imperfecte producten tot houdbare soepen, sappen en sauzen en verkoopt ze alsnog. Zo wordt er minder weggegooid en verdient de boer er nog wat aan.

No Waste Army

Karina Tiekstra, oud-CEO van MyWheels, is een van de oprichters van Iconic Ventures. Ze wil met zo veel mogelijk partijen samenwerken. “Eigenlijk alle partijen in de climate tech die willen opschalen. We willen bedrijven niet overnemen maar willen ze ondersteunen waar we dat kunnen. Je bent als ondernemer namelijk met heel veel dingen tegelijk bezig. Bij sommige van die zaken wil je gewoon graag advies. Je ziet bij private equity regelmatig dat de ziel uit ondernemingen wordt gehaald. Wij willen juist dat die ziel in het bedrijf blijft. En die ziel is vaak de ondernemer of het gedachtegoed.”

Iconic Ventures

Change.inc

<h2>Energieneutrale supermarkt</h2>

Lidl heeft grote ambities op het gebied van CO2-neutraal bouwen. Sinds 2018 zijn alle filialen van Lidl afgesloten van het aardgas. Daarnaast opende de keten in 2019 Lidl Zero; een filiaal dat meer energie opwekt dan het verbruikt. Het pand heeft een A++++ label en beschikt over 1.766 zonnepanelen en een warmte-koudeopslag. Door installaties slim aan elkaar te koppelen, wordt energie continu hergebruikt. Ook in het assortiment zet de supermarkt duurzame stappen. Zo verkoopt het als enige supermarkt de klimaatneutrale eieren van Kipster. Een kwart van de omzet van Lidl komt van producten met een duurzaamheidskeurmerk. En op het gebied van mensenrechten scoort Lidl volgens Oxfam Novib het beste van alle Nederlandse supermarkten - hoewel geen enkele supermarkt vooralsnog een voldoende scoort.

Lidl

<h2>Voetafdruk voor één planeet</h2>

Met de One Planet-gedachte van Stedin wil het bedrijf het materiaalgebruik en de uitstoot van fijnstof en CO2 in 2030 binnen de grenzen van één planeet brengen. Nu is dat nog 1,7 keer zo veel als de planeet aankan. Stedin is de stroom- en gasnetwerken continu aan het aanpassen om de overgang van fossiele naar duurzame energievoorziening, de toename van elektriciteitsverbruik en de overgang naar een andere (gasloze) manier van verwarmen te faciliteren. De organisatie van Stedin wil een sleutelrol spelen in de overgang naar een klimaatneutrale samenleving. Het bedrijf zoekt voor die transitie samenwerkingen op binnen de energiesector en met consumenten, het bedrijfsleven, gemeenten en woningbouwcorporaties.

Stedin

De CO2 die Carbyon uit de lucht filtert is (met behulp van waterstof) in te zetten voor de productie van hernieuwbare kerosine voor vliegtuigen. Carbyon wil de technologie kosten-effectiever krijgen, zodat het op grote schaal zal worden toegepast. Op die manier wil het bedrijf helpen bij het terugdringen van klimaatverandering.
Hans de Neve richtte het bedrijf in 2019 op. Eind 2022 wil hij het eerste apparaat afhebben en in 2030 hoopt hij al 50 miljoen ton CO2 uit de lucht te kunnen halen. Er werken dertien mensen bij Carbyon.

Carbyon

Op de site van Milieu Centraal wordt uitgelegd welke stappen je kunt zetten om te verduurzamen, wat de CO2-impact is van een keuze, wat milieuvriendelijk is en wat niet. Daardoor is het voor consumenten makkelijker om de duurzame keuze te maken. Ook beoordeelt Milieu Centraal de duurzaamheidskeurmerken. En rapporteren ze of ze ambitieus zijn of niet. Bij zwakke keurmerken is er geen onafhankelijke controle.
Milieu Centraal werd in 1998 opgericht als stichting om mensen te helpen met het maken van duurzame keuzes. Een externe wetenschappelijke adviesraad is onderdeel van de kwaliteitsborging. Milieu Centraal heeft 35 medewerkers, en bereikt via haar websites en sociale media dagelijks 20.000 tot 30.000 consumenten. Ika van der Pas is er directeur.

Milieu Centraal

Bouw en infra

Advies en dienstverlening

Retail

Financiën

Energie

Transport en mobiliteit

Industrie & Chemie

Leiderschap

Circulaire economie

Technologie

Landbouw en voeding

Sanne akerboom

Merwais 10359143 10152717925528310 3162285835960803307 n

Portret Jeroen juni

Founder Sandra van Beest

Todays Change Makers Quirine

Todays Change Makers Chantal

Johan Krijgsman

Danny Benima

Changemaker ika

Changemaker Savitri

Danny Hoekzema

Marijeklomp

Samuelbeltman

Changemaket Thibaud

Marjet Rutten

Hans De Neve 1

Karinatiekstra

Thumbnail Todays Change Makers Wim de Laat

Logo Vattenvall 2021 diap

HPVV5551 BE Wportal Roderick Glerum

Daan Versteeg

Lizzy Butink

Maren de Weerd

Wendeline Besier

Xander Slager

Martijn van Paassen

Roel Nozeman

Wilco Otte

Fred Bos

Julia van Boven

Jeljer Haarsma

Drees Peter van den Bosch

Peter Paul Weeda

Mariah Mansvelt Beck

Peter Molengraaf

Debby Slofstra

Erik van Houten

Irene Visser

Sabine Stuiver

Sheila Struyck

Leen Zevenbergen

Renco Schipper

Maarten van Dam

Jan Lenstra

Wendy de Jong

Jan Willem van de Groep

Marianne van Leeuwen

Finn McClain

Stephan Bredewold

Mark Hartmans

Sebastian Monteban

Joop Joost Hietbrink

Henk van Raan

Joost Wouters

Danielle de Nie

Thaddeus Anim-Somuah

Jacqueline van den Ende

Kika Buhrmann

Marloes van Heteren

Sanne Akerboom onderzoekt hoe beleid, wet- en regelgeving de doelen van de energietransitie kunnen ondersteunen. Ze richt zich ook op eerlijke aspecten van de energietransitie, zoals een eerlijke verdeling van lusten en lasten, en de participatie van consumenten, burgers en belanghebbenden in besluitvorming en uitvoering. Ze promoveerde op het onderwerp windmolens in Nederland, waarbij ze concludeerde dat er niet goed genoeg naar bezwaarmakers van de windmolens is geluisterd.
<h2>Klimaatneutraal in 2050</h2>
Sinds 2022 is Akerboom lid van de Utrecht Young Academy, een platform voor jonge talentvolle wetenschappers. Daarnaast is ze sinds januari 2021 directeur van het Sustainable Industry Lab, een samenwerkingsverband tussen academici, overheden, industrie en maatschappelijke en milieuorganisaties. Het doel van Sustainable Industry Lab is om de duurzame transitie van het bedrijfsleven te versnellen en ervoor te zorgen dat Nederland in 2050 volledig klimaatneutraal is. Sustainable Industry Lab wil bestaand onderzoek en kennis samenbrengen en op een onafhankelijke manier verspreiden. Akerboom is sinds april van dit jaar lid van de Wetenschappelijke Klimaatraad.

Sanne Akerboom

De Nederlands-Afghaanse Mirwais Momand begon zijn carrière als accountmanager bij de Rabobank. In 2011 startte hij met Momand Vertaaldiensten. Behalve Nederlands en Engels spreekt hij Dari, Urdu en Pashto. In 2012 startte hij met Mido Dairy, een zuivelbedrijf in Kabul met als doel ondervoeding tegen te gaan. Lokale bevolking heeft de leiding, ook vrouwen in het door Taliban geteisterde en corrupte land werken mee. Momand was als vrijwilliger aan het werk in Afghanistan toen hij erachter kwam dat er veel kaas wordt geïmporteerd en dat hier kansen lagen om mensen - boeren en consumenten - te helpen.
Momand werkt aan een boek over ondernemen in kwetsbare gebieden. Hij hoopt andere ondernemers te inspireren om ontwikkelingshulp en ondernemerschap met elkaar te combineren. Ondernemen zat er bij hem al vroeg in, <a href="https://www.ebbinge.nl/artikel/interview-mirwais-momand-mido-dairy-afghanistan/" target="_blank" rel="noreferrer noopener">vertelde hij eerder</a>. "Niet lang nadat ik uit Afghanistan naar Nederland was gekomen, vanaf mijn dertiende, had ik drie bijbanen om ons gezin te ondersteunen. In de weekenden werkte ik bij de Efteling, ik had een krantenwijk en ging langs de deuren met een Tell-Sell-achtige catalogus." Momand stond in de Top 50 Jonge Talenten van het Financieel Dagblad in 2019.

Mirwais Momand

Rinke Zonneveld

Jaap Korteweg

Willem van Weede

We leven in onbalans met de planeet, ziet Jeroen van de Ven. Na de afronding van zijn afstudeerscriptie bij het Wereld Natuur Fonds (WNF) werd het hem duidelijk dat we anders moeten omgaan met de aarde. Hij begon zijn eigen bedrijf, de Green Event Company, waarmee hij zakelijke evenementen verduurzaamde. Het was de start van een carrière vol ondernemerschap, leiderschap en een enorme drive om een positieve verandering te maken. 



<h2>‘Swapfiets voor laadpalen’ </h2>

In 2020 richtte Van de Ven samen met compagnon Rutger Bosch Revolt op. “De komst van elektrische mobiliteit brengt een hoop uitdagingen met zich mee." Al helemaal voor bedrijven, want hoe richt je zo’n wagenpark in? Welke laadpaal schaf je aan? Om de transitie naar 100 procent duurzame mobiliteit te versnellen, maken we het leveren en onderhouden van laadpalen eenvoudig door het in abonnementsvorm aan te bieden. "Je kunt ons als de Swapfiets voor laadpalen zien: wel het gemak en de service, geen gedoe.”
Met Revolt wil Van de Ven bedrijven helpen om de transitie naar een duurzaam wagenpark zo makkelijk mogelijk te maken. Met de laadoplossingen in abonnementsvorm wil Van de Ven zo veel mogelijk drempels wegnemen voor ondernemers om over te stappen op elektrisch rijden. “Daarmee spelen we een aanjagende en versnellende rol om zakelijk Nederland te helpen naar emissievrije wegen.” 

<h2>Handen ineenslaan</h2>
Volgens Van de Ven is het hard nodig dat het bedrijfsleven de handen ineenslaat. “Om volledig over te stappen op een schone energiemix, is het noodzakelijk dat we op een andere manier kijken naar ons energieverbruik. We leven in een land waarin we ons geen zorgen hoeven maken of het licht wel aan gaat.” Maar daar zouden we een stuk spaarzamer mee om moeten gaan. “Wanneer straks 80 procent van de energiemix uit hernieuwbare bronnen is, dan betekent het dat we ons gedrag moeten aanpassen.”

Jeroen van de Ven

Sandra van Beest werkte eerder voor Free Press Unlimited en als BCG Strategie Consultant. Al op jonge leeftijd is ze er actief mee bezig om impact te maken. Zo was ze jongerenvertegenwoordiger van Nederland voor de Verenigde Naties en ontmoette ze in die functie onder meer toenmalig premier Jan Peter Balkenende en Ban Ki-moon, destijds secretaris-generaal van de VN. 
Nadat ze haar baan in de NGO-wereld opzegde, merkte ze dat het steunen van goede doelen wat meer naar de achtergrond verdween in haar leven. “Ik was, zoals zoveel mensen, druk met mijn baan, gezin en sociale leven. Toen kwam ik op het idee voor The Social Handshake. Het steunen van een goed doel wordt op deze manier namelijk héél makkelijk.”

Sandra van Beest

Wim Betten

Wachten op wet- en regelgeving doet De Weerd niet. “De afgelopen jaren hebben we een duidelijk plan gemaakt. Wat zijn de uitdagingen waar we als wereld voor staan? En hoe kunnen we met Lidl onderdeel van de oplossing zijn? De opgave is enorm, maar we nemen onze verantwoordelijkheid. Ik kijk graag naar wat we nú kunnen doen en hoe het wél kan. Wachten op wet- en regelgeving doen we niet. Dat is niet onze manier.”
Het transportbeleid is daar een voorbeeld van: Lidl heeft uitgesproken alle winkels vóór 2030 te bevoorraden met elektrische vrachtwagens. De Weerd: “Door het gebrek aan landelijke regels trekken steden hun eigen plan. Zo komt Amsterdam met een zero emissie-zone. Nijmegen en Arnhem volgen, maar andere steden nog niet. Voor ons is dat onhandig omdat we landelijk opereren. Dus hebben we de knoop doorgehakt dat we overstappen op elektrisch vervoer. We gaan niet achterover hangen en wachten tot de wet ons verplicht om te verduurzamen. Bovendien leggen we de lat graag hoog. Voor onszelf, maar ook voor andere bedrijven. We laten graag zien wat er al mogelijk is.”

Quirine de Weerd

“Veel mensen weten het niet, maar de EIB is de grootste multilaterale bank ter wereld. Groter nog dan de Wereldbank. Wij financieren projecten en bedrijven die in lijn zijn met de beleidsdoelen van de Europese Unie. De EIB is geen beleidsmaker, maar implementeert beleid. Dus als de EU besluit om in te zetten op het klimaat, dan bewegen wij in dezelfde richting. We hebben een heel breed palet aan producten. We kunnen publieke, semipublieke, private bedrijven en banken financieren, maar ook start- en scale-ups. En we doen aan projectfinanciering. De EIB haalt zijn geld van de kapitaalmarkt, maar tegen heel gunstige voorwaarden. We hebben namelijk een triple A rating (een waardering om de kredietwaardigheid van een instelling of land te rangschikken; triple A is de hoogste score met dus het laagste beleggingsrisico, red.). Die gunstige voorwaarden kunnen wij doorzetten naar de beste bedrijven en projecten van Europa.” 
Schrijver voelt zich gesteund door de EIB, die in 2019 een ambitieuze klimaatstrategie heeft neergezet. Het maakt haar strijd om Nederland te verduurzamen een beetje makkelijker. Tegelijkertijd herkent ze zaken die Europa echt beter zou kunnen aanpakken. "In Nederland gaat de ondernemer van loketje naar loketje, en krijgt dan steeds relatief kleine bedragen. In Amerika krijgt dezelfde ondernemer vanaf dag één een grote pot geld mee van een investeerder die in hem of haar gelooft en zegt: doe er maar wat mee. In Europa zijn we veel meer risico-avers. We willen alles stapje voor stapje doen, en je moet jezelf als ondernemer heel erg bewijzen. Als we dat anders zouden doen, zouden we een grotere bijdrage kunnen leveren."

Chantal Schrijver

Van betonbouw, naar houtbouw. Dat is de transitie die Changemaker Johan Krijgsman, directeur van Waal voor zich ziet. Het wordt een gevecht van de lange adem, verwacht hij. Maar Krijgsman is ervan overtuigd dat het gaat lukken. “Schoner bouwen hoeft niet per definitie duurder te zijn.”<h2>Duurzamer bouwen</h2>
Waal is groot geworden met beton, maar de komende jaren willen Krijgsman het portfolio houtbouw steeds groter maken. Van de 10 procent die het nu is, naar 50 tot 60 procent binnen tien jaar. “De keuzes die de bouwsector maakt, kunnen bijdragen aan een betere wereld. Daarbij ben ik ervan overtuigd dat duurzamer bouwen, niet per definitie duurder moet zijn. Dat aspect maakt het voor mij als ondernemer ook interessant. Als je van houtbouw geen rendabel businessmodel kunt maken, houdt het snel op.”

Benima haalt zijn drive uit invloed en verantwoordelijkheid. "Beide heb je als CFO van Stedin. Ik merkte dat er veel passie en energie vrijkwam toen dat besef echt indaalde. Stedin is de spin in het web van de energietransitie. In de praktijk betekent het dat je continu op zoek bent naar onderdelen waar je duurzame stappen kunt zetten."<h2>Spin in het web</h2>
“Toen ik in 2019 van ingenieursbureau Arcadis kwam wilde ik meer maatschappelijk bezig zijn. Ik heb destijds echt onderschat hoe groot de impact van de energietransitie is. Vaak wordt over de energietransitie gepraat alsof het iets is dat zich buiten afspeelt. Maar bij Stedin zit het echt in de organisatie. Toen Stedin ongeveer 125 jaar geleden werd opgericht was dat nooit vanuit een duurzaamheidsoogmerk. Er moest gewoon energie van A naar B getransporteerd worden. Nu zijn we een bedrijf dat jaarlijks met 20 procent groeit en telkens antwoorden moet vinden op nieuwe vragen. De organisatie is voortdurend in beweging, dat maakt het heel interessant.”

“Dingen beter willen maken is een rode draad in mijn leven. Ik ben begonnen bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, heb toen bij ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en bij de Europese Commissie gewerkt, en kwam daarna bij Albert Heijn terecht op de duurzaamheidsafdeling. Ik zag Milieu Centraal altijd als baken, en toen mijn voorganger daar vertrok, zag ik het als ultieme kans om leiding te geven aan deze prachtige organisatie.”<h2>Het eerlijke verhaal</h2>
“We weten dat we als Nederland een enorme ecologische voetafdruk hebben, twee keer hoger dan het wereldgemiddelde. Dat plaatst ons in het rijtje met de Verenigde Staten, Canada en Australië. Dat komt door onze industrie en vervoer, maar ook gewoon door onze levensstijl. Als we niets aan die levensstijl doen, dan gaan we de klimaatdoelen niet halen. Dat weten we. Maar dat uitdragen, dat is best een inconvenient truth. Overal moet het woordje ‘minder’ voor. Voor ons is het de kunst om dat verhaal dusdanig te vertellen dat mensen niet afhaken, zodat ze hoopvol en positief blijven, maar zonder ze daarbij voor de gek te houden. Je moet uitkijken dat je niet gezien wordt als moralistisch, maar dat je wel het eerlijke verhaal vertelt. En waar wij tegenaan lopen is dat het eerlijke verhaal een inconvenient verhaal is.”

Ika van de Pas

Groag werkt aan verschillende projecten. “We zijn bezig om Artis
volledig gasloos te maken. Ook werken we samen met de gemeente Amsterdam om
extra regenwater op te vangen en op te slaan, zodat we dat in droge tijden
kunnen gebruiken als tuinbesproeiing. Deze projecten zijn gericht op de lange termijn.
Ze duren jaren en daarom is de impact niet meteen tastbaar. Daarnaast houd ik
me ook bezig met korter lopende en concrete dingen. Zo hebben we een zitbankje
gemaakt van de poep uit het olifantenverblijf. Over zo’n tastbaar voorbeeld kun
je makkelijker communiceren. Het is een manier om te laten zien dat ook iets
als olifantenpoep van waarde is.
Een ander voorbeeld is dat de horeca volledig vegetarisch is.
Dit schreeuwen we niet van de daken. Mensen bestellen geen vegetarische kroket,
maar gewoon een kroket. Onze gyros en hotdogs zijn plantaardig. Persoonlijk zou
ik nog een stap extra willen zetten met een compleet plantaardig assortiment.
Hier wordt aan gewerkt. Het softijs en de patisserie zijn al plantaardig, maar
dat geldt niet voor de broodjes kaas. Het is overigens niet zo dat bezoekers
geen vis of vlees kunnen eten: iedereen is vrij om zelf eten en drinken mee te
nemen. Wij verkopen het alleen niet. Ik wil niemand verplichten om een bepaalde
keuze te maken, maar wil de duurzame keuze wel stimuleren.”

Savitri Groag

Danny Hoekzema is jurist en oprichter van advocatenkantoor The New Paradigm. Ook is hij initiatiefnemer van de stichting Recht voor het Klimaat. Hoekzema ziet een belangrijke rol voor de advocatuur in het klimaatdebat.
“Nu geldt voor de advocatuur nog vaak, ‘u vraagt, wij draaien’. Er wordt te weinig nagedacht over de gevolgen van ons advies. Uiteindelijk heeft iedereen recht op verdediging. Maar kun je een bedrijf nog wel bijstaan met advies dat indruist tegen het klimaatakkoord van Parijs? Ik vind dat dat niet kan, zowel gedragsrechtelijk als moreel niet. De advocatuur zou vaker het maatschappelijk belang kunnen laten meewegen in de adviezen die worden uitgegeven.”

Marije Klomp is programmadirecteur duurzaamheid bij de Radboud Universiteit in Nijmegen. Met haar rol begeeft ze zich midden in het strijdveld van mensen die willen dat er radicaler, of juist gematigder duurzaamheidsbeleid wordt gevoerd.
“Ik vind dat we als universiteit al goede stappen zetten. Natuurlijk, het zijn kleine stappen en ik wil soms ook dat we ambitieuzer zijn. Ik probeer dan ook altijd te stretchen en te testen hoe ver we kunnen gaan. Maar ik ben een realist en weet dat verandering vaak stapsgewijs verloopt. Wat ik dan lastig vind, is dat er altijd een vocale groep mensen is die zegt dat we sneller moeten gaan. Die groep wil dat we veel radicaler beleid doorvoeren. En als dat er dan niet komt, gaat het lijken alsof de stappen die we wél zetten minder van waarde zijn. En dan is er ook nog een groep die juist minder hard wil bewegen. Die groep dreig je kwijt te raken met radicaal beleid, en kan je juist meenemen in de duurzame transitie als je wat kleinere stappen zet. Voor de goede orde, ik ben bondgenoten met beide groepen. Ik vind hun kritische inbreng ook echt waardevol. Maar het voelt wel alsof ik midden in een spanningsveld sta, tussen die groepen in. Dat vind ik soms zwaar en frustrerend. Ik blijf ervoor gaan dat we als betrokkenen met elkaar in gesprek blijven en naar elkaar blijven luisteren.”

Marije Klomp

“Sinds de eerste editie in 2020 is de Climate Classic ieder jaar gegroeid in het aantal deelnemers. Vorig jaar deden er zo’n 1.500 mensen mee, dit jaar doelen we op 2.000. En er is nog ruimte voor een flinke groei. Dit jaar vieren we ons vijfjarig bestaan, zowel van de stichting als van de Climate Classic. We willen deze editie daarom extra groot maken. Naast de routes van 375, 250 en 125 kilometer is het nu ook mogelijk om afstanden van 90 en 40 kilometer te fietsen. En we organiseren ook een speciale route voor basisscholen van 10 kilometer."<h2>Worstelingen</h2>
Toch is bewustzijn creëren voor klimaatverandering niet altijd even gemakkelijk. “Op grote schaal is er natuurlijk veel te weinig klimaatactie. De politiek heeft bijvoorbeeld nog steeds geen einde gemaakt aan fossiele subsidies. De verandering gaat niet snel genoeg. Maar tegelijk zie ik dat onze doelgroep hele andere zorgen heeft, denk aan de woningnood of inflatie. Het klimaat heeft simpelweg nog geen prioriteit. Daarom is het voor ons wel moeilijk om mensen te bereiken die zich momenteel nog niet aangetrokken voelen tot klimaatactie.”

Samuel Beltman

Producten die qua looks worden afgekeurd, maar qua smaak perfect zijn: Van der Steen brengt ze alsnog aan de man. Zo voorkomt hij dat kwalitatief goede producten met honderden kilo's tegelijkertijd worden weggegooid. 
“Ik zie dat steeds meer mensen zich bij onze beweging aansluiten. Onze medestrijders tegen voedselverspilling krijgen ieder kwartaal een box gevuld met houdbare producten. Jam van aardbeien met een deukje, sap gemaakt van kleiner uitgevallen peren en bijvoorbeeld ketchup van imperfecte tomaten. Ik vind het hartverwarmend hoe massaal de boxen worden afgenomen. Dat laat me zien: consumenten willen dit.”

Thibaud van der Steen

Rutten noemt zichzelf een ‘transitie-regelaar’. Op allerlei terreinen zet ze zich in om de duurzame transitie in de bouw te versnellen. Zo probeert ze onder de vlag van Building Balance het gebruik van biobased materialen in de bouw te stimuleren. En regelmatig ondersteunt ze subsidiebeoordelingscommissies waarin ze aanvragen behandelt over onderwerpen die raken aan de energietransitie. Daarnaast is ze actief bij Gideon. Met dit initiatief geeft ze de overheid gevraagd en ongevraagd advies over hoe de gebouwde omgeving kan verduurzamen.
“Ja, we moeten woningen realiseren, maar kunnen we die opgave ook combineren met andere uitdagingen? Duurzamer bouwen draagt namelijk bij aan een betere wereld. En wil je klimaatvluchtelingen voorkomen, dan zul je iets tegen klimaatverandering moeten doen. Ik hoop dat de nieuwe minister in staat is om niet alleen blokkendozen neer te zetten. Het kost echt niet heel veel meer tijd en geld om een goeie wijk te bouwen.”

“Het was een waanzinnige reis en ik ben er heel trots op. In een periode van zeven jaar heb ik MyWheels laten uitgroeien van kleine speler tot marktleider. Dat was fantastisch. Het is een tijd waarin ik heb ontdekt hoe gaaf het is om bij een impactbedrijf te werken. Bij een bedrijf dat als missie heeft om de wereld beter te maken.”
“De ervaring van het opschalen van een bedrijf kan ik goed meenemen in mijn rol als impactinvesteerder. Uiteindelijk komt alles neer op een goede timing. Wanneer doe je wat, en wat heb je in welk moment nodig? Ondernemen is kansen zien en benutten, maar ook lastige zaken zoals het vinden van goede aandeelhouders en conflicten met oprichters. Je moet dan goed kunnen aanvoelen wanneer je welke stap moet zetten. Dat kan ik aan andere bedrijven laten zien.”

Karina Tiekstra

“Het begon allemaal met een krantenartikel. Daarin werd beschreven hoe oerwouden en bossen worden gekapt om soja te telen. Vervolgens gaan miljoenen tonnen soja de wereld over, onder andere naar de Rotterdamse haven. Het wordt verwerkt in veevoer, dieren eten het op, waarna wij de dieren weer eten. Het huidige voedselsysteem is enorm omslachtig en inefficiënt. Dat artikel heeft mijn ogen geopend. Ik had er nog nooit zo bij stilgestaan. Na het lezen dacht ik: ik stop met het eten van vlees. Maar ik kan meer doen. Als fermentatietechnoloog weet ik hoe ik plantaardige eiwitten kan maken. Daar ben ik toen mee begonnen.”
Inmiddels is de technologie gereed en ontwikkelt The Protein Brewery eiwitten op basis van fermentatie in Breda. Tijdens het proces worden suikers uit reststromen van koolhydraatrijke gewassen zoals suikerbieten, rietsuiker, cassave, aardappelen en maïs omgezet in eiwitten. Speciaal geselecteerde schimmelsoorten doen daarbij het zware werk. De eiwitten groeien op een eenvoudige, maar efficiënte manier. Zo is bij de productie veel minder land en water gemoeid.

Wim de Laat

Oprichter

Zoek een Changemaker