De grootste van Europa: hoe Nederland de toon zet met drijvende zonneparken

Met vier drijvende zonneparken op zijn naam loopt GroenLeven voor de troepen uit. Het bedrijf leverde eind 2018 het eerste park op in het Friese Oosterwolde, met een capaciteit van 2,1 megawattpiek. In 2019 volgden Tynaarlo in Drenthe (8,4 megawattpiek) en de Sekdoornse Plas in Zwolle (14,5 megawattpiek). Het zonnepark op de Bomhofsplas is met 18 hectare en 27,3 megawattpiek het grootste van Europa én zelfs ter wereld als je China niet meerekent.

Dubbelfunctie

Drijvende zonneparken passen goed in de visie van GroenLeven. Het bedrijf bouwt zonneparken op locaties met een dubbelfunctie. “We moeten goed omgaan met de grond in ons kleine land. Daarom kwamen wij op het idee om zonnepanelen op zandwinplassen te leggen”, legt projectleider Willem Biesheuvel van GroenLeven uit.

Zandwinners moeten vaak een eindbestemming opgeven aan een zandwinlocatie. Recreatie is een mogelijkheid, maar een nadeel daarvan voor de zandwinner is dat die dan niet zo diep mag graven. Inmiddels kiezen steeds meer zandwinners voor zon op water. Zo krijgt de locatie een tweede leven als duurzame energiebron.

Uitgelezen plek

De meeste zandwinplassen liggen in afgelegen gebieden waar omwonenden er weinig last van hebben. Afgeschermd door natuurlijke wallen of omringd door bomen en struiken vallen ze vaak weg in het landschap. Dat maakt een zandwinplas volgens Biesheuvel een uitgelezen plek voor een zonnepark. “Je moet echt weten dat daar een zonnepark ligt om de plek te kunnen vinden. Daardoor hebben omwonenden er weinig hinder van.”

Maar er zijn meer voordelen. Het rendement van zonnepanelen is op het water hoger dan op het land. Het water heeft een verkoelend effect waar de panelen en omvormers goed bij gedijen. Het feit dat de zonnepanelen drijven maakt de bouw bovendien relatief eenvoudig. “Bij het water leg je één opslagterrein aan waar al het materiaal wordt aangeleverd. De constructie wordt daar in delen opgebouwd. Vervolgens breng je het materiaal op het water naar de juiste plek”, legt Biesheuvel uit. 

Willem Biesheuvel 'aan boord' van het drijvende zonnepark in Tynaarlo, Drenthe.

Ecologische impact

Toch zijn er ook zorgen over de groei van zonne-energie op water. Natuurbeschermers waarschuwen dat er te weinig bekend is over de ecologische impact van drijvende zonneparken. Natuurmonumenten stelt bijvoorbeeld dat het onduidelijk is wat verminderde lichtinval, doordat panelen het water afdekken, doet met de waterkwaliteit.

Aan de andere kant kan een drijvend zonnepark op een zandwinplas de ecologische kwaliteit van oppervlaktewater juist verbeteren, schrijft ingenieursbureau Arcadis in een blog. Deze plassen hebben vaak een beperkte ecologische kwaliteit. De aanleg van een zonnepark kan met de juiste constructie nieuw leefgebied creëren voor planten, insecten, vissen en andere diersoorten.

“Zandwinpunten zijn industrie geweest, maar ze hebben wel degelijk een functie als leefgebied voor allerlei dieren”, zegt Biesheuvel. “Daarom is het ontzettend belangrijk om na te gaan hoe we de ecologie met het drijvende zonnepark kunnen stimuleren.”

Ecologisch onderzoek

Een ecologisch onderzoeksbureau doet daar op dit moment uitgebreid onderzoek naar. “Het is belangrijk om dat over een langere periode te doen, want het verschilt per jaargetijde welke dieren actief zijn en welke planten er groeien”, zegt Biesheuvel. GroenLeven installeert daarnaast biohutten. Dit zijn gevlochten manden die aan de rand van een zonnepark hangen om de visstand te stimuleren. “Het zijn een soort kraamkamers voor vissen. In die manden stop je hout en schelpachtig materiaal, waardoor vissen ernaartoe komen om zich voort te planten.”

'Bij het ontwerp en de bouw van zonneparken houden we rekening met het milieu, de ecologie en recyclebaarheid van materialen'

“Ik heb de cijfers onlangs weer gezien en op het gebied van duurzame energie zijn we nog steeds het slechtste jongetje van de klas in Europa. Er moet dus wat gebeuren en grond is schaars in ons land. Daarom is een zonnepark op een zandwinplas een uitstekende optie. Tegelijkertijd houden we bij het ontwerp en de bouw van zonneparken rekening met het milieu, de ecologie en recyclebaarheid van materialen”, aldus Biesheuvel.

Constructie zelf ontworpen

GroenLeven besloot de constructie van de drijvende zonneparken zelf te ontwerpen. Biesheuvel: “Er was geen bestaand goed drijvend systeem op de markt dat aan al onze eisen voldeed. Bijvoorbeeld op het gebied van lichtdoorlating dat belangrijk is voor de ecologie: de meeste systemen hebben drijvers met daarop één zonnepaneel, die je als legoblokjes aan elkaar legt. Die drijvers liggen direct op het water, waardoor er te weinig licht doorheen komt en het water niet goed kan doorstromen.”

De glas-glaspanelen die het bedrijf gebruikt laten licht door en ook in de constructie zelf is ruimte voor licht ingebouwd door grote lichtstraten. Daarnaast liggen de panelen niet direct op het water, wat zorgt voor voldoende waterstroming. Dit heeft een positief effect op de ecologie.

Dat de constructie bovendien goed bestand is tegen extreme weersomstandigheden, bleek tijdens de stormen Ciara en Dennis die in februari over Nederland trokken. Ondanks de hoge golven en harde windstoten bleef zonnepark Bomhofsplas, dat toen nog in aanbouw was, rustig liggen.

Lees ook: Storm kreeg geen grip op zonnepanelen op zee

Afstand tot de oever

Naast de constructie is ook de afstand tot de oever een belangrijk ecologisch aspect. Die beslaat minstens 30 tot 50 meter. De verankering van de constructie helpt daarbij; veel systemen maken gebruik van oeververankering, maar GroenLeven kiest voor verankering in de grond. “Bij de oever zit het meeste leven: insecten en andere kleine beestjes, vissen, vogels. Door uit de oever te blijven, heb je daar geen impact”, legt Biesheuvel uit. “Bovendien is maximaal maar 30 procent van een plas voorzien van zonnepanelen.”

Ook zocht GroenLeven naar een betere manier om de stroom aan land te brengen. “Bij bestaande systemen wordt de stroom per paneel met een kabeltje aan land gebracht. Wij gebruiken drijvende omvormers en transformatoren, waardoor je uiteindelijk met één dikke middenspanningskabel aan land komt. Uniek in de wereld en efficiënter en makkelijker te onderhouden.”

Camera

In Oosterwolde, waar het eerste drijvende zonnepark van GroenLeven ligt, hangt een permanente camera waardoor het bedrijf goed vinger aan de pols kan houden. “In de zomer zie je bijvoorbeeld dat het park veel vogels aantrekt. Die komen af op schaatsenrijdertjes, insecten die tussen de panelen op het water zitten. De randen van de constructie zijn voor vogels een ideale plek om te vissen. En we hebben op een paar plekken een golfbreker barrière aangelegd, om bij storm de eerste golfklap op te vangen. Ook die is erg populair bij vogels, aalscholvers laten daar bijvoorbeeld hun vleugels drogen”, vertelt Biesheuvel.

Zonnebootjes

De drijvende zonneparken van GroenLeven bestaan uit zogenaamde zonnebootjes: een systeem van vier drijvers met een dakconstructie eromheen, waarop twaalf zonnepanelen gemonteerd zijn. Deze bootjes worden in groepjes van negen aan elkaar gekoppeld en op het water geschoven.

Het bouwen van die zonnebootjes gaat met elk project sneller. Biesheuvel kan zich de resultaten van de allereerste dag bij het eerste project nog goed herinneren: “Op dag één bouwden we zes zonnebootjes. Na een paar dagen waren dat er ongeveer dertig. In Tynaarlo hebben we het weten op te schroeven naar zeventig. En in Zwolle worden momenteel zo’n 150 bootjes per dag gebouwd.”

Vuistregels

Er bestaat een zonneladder om te bepalen of een locatie geschikt is voor zonne-energie, maar concrete richtlijnen voor drijvende zonneparken zijn er nog niet. “We kennen zon op dak en op land, maar zon op water is nog nieuw. En omdat wij hiermee vooroplopen, kunnen we onze ervaringen delen met beleidsmakers. Zij kijken dus ook naar ons”, zegt Biesheuvel.

'Omdat wij hiermee vooroplopen, kunnen we onze ervaringen delen met beleidsmakers'

Daarom ontwikkelt GroenLeven zelf vuistregels, op basis van ervaringen met voorgaande projecten en studies door ecologie-experts. “Denk daarbij aan de afstand tot de oever, de manier waarop je de zonnepanelen verankert in de grond, de maximale grootte van het oppervlak van het park, et cetera.”

Onlangs nam de Tweede Kamer een motie aan over drijvende zonneparken. De strekking daarvan was dat zon op water een kans is die benut moet worden, maar dat onderzoek naar de ecologische impact ervan essentieel is. Biesheuvel is daar blij mee: “Dat is precies waar wij mee bezig zijn.” Hij benadrukt dat de aanleg van zonneparken maatwerk is en moet blijven. “Er zijn geen standaardlocaties, omdat het echt per locatie verschilt welke aanpak van toepassing is en waar je rekening mee moet houden.”

Duurzaam en lokaal

Het zonnepark op de Bomhofsplas is niet alleen het grootste drijvende zonnepark van Europa, maar ook het meest lokale. Dat betekent dat het park straks stroom gaat leveren aan zo’n 7.000 huishoudens in Zwolle. De stroom van de Bomhofsplas wordt via de lokale energiecoöperatie Blauwvinger Energie en energieleverancier Greenchoice geleverd aan Zwolse huishoudens en bedrijven. Bovendien kunnen Zwollenaren financieel participeren in het park.

Lees ook: Zonnepark Oranjepoort: stroom voor 8.500 huishoudens en werk voor lokale ondernemers

“Dit project is eigenlijk een letterlijke vertaling van het Klimaatakkoord”, zegt Biesheuvel. Daarin staat dat zonne-energieprojecten moeten voldoen aan de zonneladder en dat de opgewekte energie gedeeltelijk ten goede moet komen aan lokale bewoners.

Nederland waterland

Biesheuvel is trots dat Nederland in Europa een leidende rol pakt op het gebied van drijvende zonneparken. “Het past bij ons, we zijn toch een waterland. We moeten absoluut een tandje bijschakelen in de energietransitie, maar ik vind het mooi om te zien dat we hiermee vooroplopen.”

CEO Roland Pechtold van GroenLeven was te gast in onze Green Leaders podcast. Luister nu:
Roland Pechtold, CEO GroenLeven, gelooft in 'onmogelijke transities'

Beeld: GroenLeven