Wat te doen met dubieuze landen tijdens de transitie?

Al ruim tien jaar geleden publiceerde Rob de Wijk het meesterwerkje ‘5 over 12’, waarin hij waarschuwde voor de gevolgen van de grote samenhangende veranderingen in deze tijd. Hij wijdt ook een deel aan de grondstoffenschaarste, merkte toen al op dat de EU in een grondstoffennota schreef dat ook de financiële markten grondstoffen hadden ontdekt en zag dat Nederland in die periode de relatie met geopolitiek voor het eerst echt serieus nam.

Juist vanwege de groene en digitale transitie werd het belang van grondstoffen volmondig erkend. Wie over kobalt, lithium en zeldzame aardmetalen (neodymium, yttrium en samarium) beschikt, nodig voor onder meer elektrische auto’s, accu’s, mobiele telefoons, windmolens en zonnepanelen, heeft de macht in handen. De Wijk schreef: ‘…grote producenten en consumenten van grondstoffen zijn vaak landen met een dubieuze democratische reputatie, die grondstoffen als politiek pressiemiddel willen gebruiken. Winningsgebieden liggen ook vaak in conflictzones. Precies om deze redenen bestempelde de Nederlandse regering in haar Grondstoffennotitie van 2011 grondstoffen vooral als een geopolitiek probleem.’

Een jaar voor de notitie vroegen Kamerleden van VVD en CDA in een motie gezamenlijk om de leveringszekerheid van grondstoffen te waarborgen en de Nederlandse economie minder kwetsbaar te maken. Hoewel het geheugen steeds meer uit de Kamer (en uit de departementen op de verschillende Ministeries) verdwijnt, is het aardig om eraan te herinneren dat deze motie een actie was van twee partijen die nu deel uitmaken van het kabinet. Ze hoeven het wiel dus niet opnieuw uit te vinden. Volgens Rob de Wijk was de motie, destijds al, zeker niet overbodig. ‘In de praktijk zal dat overigens kunnen betekenen dat in het buitenlandbeleid economische belangen steeds meer voor de bescherming van mensenrechten gaan.’

Hij wees in zijn boek op het belang van strategische partnerschappen, toen tussen bijvoorbeeld Japan en Bolivia. Japan geeft leningen voor de bouw van energiecentrales en het installeren van zonnepanelen op ziekenhuizen. Als tegenprestatie kreeg Japan toegang tot de Boliviaanse lithiumvoorraden.’ De Wijk schreef ook al met vooruitziende blik uitgebreid over de razendsnelle opkomst en bijkomende machtsontwikkeling van China. Over de auto-transitie (in 2035 alleen emissieloos rijden in Europa), waarvoor China over de kritieke grondstoffen beschikt, zei Jan Rotmans (ook iemand die goed vooruit kan kijken) nu in De Telegraaf: ‘Nederland en Europa zijn ontstellend naïef geweest: er moeten snel grote voorraden grondstoffen komen om de overgang betaalbaar te maken. (…). Ik verwacht voor zulke metalen een vertienvoudiging van de prijzen.’

De controle over de bevoorradingsketens van de mineralen voor schone technologie als batterijen of windmolens wordt een grote machtsfactor. Daarbij is lithium hard nodig. Luuk van Middelaar schreef daarom in NRC dat de aandacht voor de geopolitieke risico’s gelukkig toeneemt. De Europese Commissie komt met wetgeving. En: ‘Vorige week werd de bouw van een eerste lithiummijn in Frankrijk aangekondigd: opening in 2028. Milieubeschermers protesteren, maar we moeten wat.’ Dit wordt de richting waarop de komende jaren alle denk- en uitvoeringskracht moet worden ingezet: de energietransitie versnellen zonder naïeve uitlevering aan een ideaal. Omdat blind zijn voor geopolitieke gevolgen betekent dat je de overgave tekent.