Zo gaat de digitale revolutie onze economie en samenleving veranderen

Het Curriculum Vitae van Dirk Helbing is indrukwekkend. De Duitser is hoogleraar computational social science aan de Technische Universiteit van Zurich, heeft een PhD in natuurkunde en verzorgt gastcolleges aan de TU Delft. Daarnaast is hij bestuurslid van verschillende wetenschappelijke instanties. Eerder vervulde hij de rol van managing director aan het Institute of Transport & Economics van de Universiteit van Dresden.

Helbing houdt zich daarnaast veelvuldig bezig met de digitalisering van onze samenleving en de consequenties ervan. Die interesse reikt zo ver, dat er zelfs een boek uit voortkwam: The Automation of Society is Next: How to Survive the Digital Revolution. Ook heeft Helbing verschillende publicaties in wetenschappelijke tijdschriften als Nature en Science op zijn naam staan.

Helbing verwacht dat de transitie naar een digitale samenleving gepaard zal gaan met veel problemen, misschien zelfs oorlog. Hij startte daarom in 2008 met een ambitieus project, om deze problemen het hoofd te bieden: FuturICT. Helbing mobiliseerde honderden wetenschappers uit verschillende disciplines, om gezamenlijk op zoek te gaan naar oplossingen voor de problemen in de wereld.

Een zogeheten Living Earth Simulator, in staat om door middel van big data toekomstvoorspellingen te doen, moest het vlaggenschip van het project worden. Het project liep echter op het nippertje een investering van € 1 mrd van de Europese Commissie mis.

DuurzaamBedrijfsleven.nl sprak uitvoerig met Dirk Helbing over de kansen, gevaren en gevolgen van de digitale revolutie.

Wat houdt de ‘digitale revolutie’ volgens u eigenlijk in?

“De digitale revolutie kenmerkt zich door een groot aantal nieuwe technologieën: Internet of Things, big data, robotica, blockchain, virtual reality, dataopslag in de cloud… Er komen ontzettend veel verschillende dingen samen, op precies hetzelfde moment. Dit is een perfecte storm.”

“Al deze technologieën hebben individueel al de kracht om onze samenleving te veranderen, maar samengenomen gaan ze complete bedrijfsmodellen wegblazen. De digitale revolutie gaat complete economische en sociale structuren veranderen. Niets blijft hetzelfde.”

“Ik verwacht dat de impact van de digitale revolutie vergelijkbaar wordt met die van de industriële revolutie. Misschien zelfs veel fundamenteler en in ieder geval veel sneller.”

Wat gaat de digitale revolutie betekenen voor het bedrijfsleven?

“De digitale revolutie is een grote bedreiging voor bedrijven. Dat komt doordat het start-ups in staat stelt om complete sectoren van buitenaf op hun kop kunnen zetten, met nieuwe bedrijfsmodellen. Dit is al aan de gang: Uber bedreigt de taxisector, AirBnB bedreigt de hotelsector, Bitcoin bedreigt de bankensector.”

“Ik verwacht dat veertig procent van de bedrijven die nu in de top 500 staan, in de aankomende tien jaar verdwenen zijn. Veel kleine bedrijven leggen momenteel al het loodje. Dat kan ook bij grote bedrijven gebeuren. Kijk maar naar Kodak: die kon de overstap naar digitale fotografie niet maken en ging onderuit.”

“Veel bedrijven zullen niet in staat zijn om zichzelf snel genoeg te transformeren, omdat ze vast blijven houden aan hun huidige bedrijfsmodel. Dat is ook logisch: ze verdienen veel geld aan hun huidige bedrijfsmodel en willen het niet ondermijnen. Maar als gevestigde bedrijven niet op tijd innoveren, doen andere bedrijven dat wel voor ze.”

Staan we aan de vooravond van de digitale revolutie of zitten we er inmiddels middenin?

“De transformatie is al aan de gang en krijgt de aankomende twintig jaar vorm. Ik denk dat we op het punt zijn aanbeland dat de digitalisering van onze samenleving niet langer controleerbaar is; het neemt zijn eigen beloop.”

“De digitale revolutie heeft de potentie om onze welvaart en ons welzijn fors te verbeteren, maar de transitieperiode kan erg chaotisch worden.”

"De digitale revolutie kan onze welvaart en ons welzijn fors verbeteren, maar de transitieperiode kan erg chaotisch worden"

Wat bedoelt u met chaotisch?

“De geschiedenis heeft ons geleerd dat grote transformaties altijd gepaard gaan met problemen, zoals economische crisis en zelfs oorlog. Er zijn bijvoorbeeld politieke risico’s: we kunnen democratie en vrijheid verliezen. Digitale technologie biedt namelijk de mogelijkheid om een totalitaire surveillancemaatschappij voor het eerst daadwerkelijk te realiseren, zoals George Orwell die voorspelde in 1984. De technologie voor een dergelijke maatschappij is al aanwezig, het hoeft alleen nog maar ingeschakeld te worden.”

“Belangrijker nog: door digitalisering zijn we in een situatie beland waar de oude organisatie van onze samenleving niet langer toereikend is en vervangen moet worden met iets nieuws. Digitalisering gaat daarnaast zó snel dat we dit binnen enkele tientallen jaren moeten bewerkstelligen. Momenteel zijn de tekenen aan de wand zorgelijk, maar er is hoop aan de horizon.”

Wat moet er gebeuren om die transitieperiode vlot te laten verlopen?

“Er is een omslag in ons denken nodig. Als we die omslag zelf niet maken, maken economische krachten hem op een keer voor ons. We moeten ervoor zorgen dat deze transitie niet gepaard gaat met een economische crisis; dat er genoeg is voor iedereen.”

“Om dat te bereiken, moeten we leren om samen te werken en te delen. Dat is waar deze transitie om draait: het gezamenlijk ontwikkelen van een deeleconomie en een circulaire economie. Als dat lukt, wordt het ineens heel duidelijk dat er genoeg is voor iedereen.”

Welke rol spelen digitale technologie en data hierin?

“Veel middelen, grondstoffen en producten worden momenteel verre van optimaal benut. Er zijn ongelofelijke hoeveelheden grondstoffen die we kunnen besparen. Digitale technologieën en data stellen ons, voor het eerst in de geschiedenis, in staat om dit grondig aan te pakken. Neem bijvoorbeeld de mobiliteitssector: de meeste mensen hebben een auto, maar 95 procent van de tijd wordt deze niet gebruikt. Verschillende bedrijven ontwikkelen daarom transport-as-a-service, ofwel een zelfrijdende vloot van taxi’s, wat er in de toekomst voor kan zorgen dat we hetzelfde niveau van mobiliteit kunnen behalen met slechts 15 procent van het huidige wagenpark. Dit soort veranderingen zijn zonder digitale technologie en data onmogelijk.”

“Digitale technologieën maken daarnaast nieuwe economische systemen en modellen mogelijk. De deeleconomie wordt bijvoorbeeld voor het overgrote deel georganiseerd op digitale platformen. Dergelijke platformen vereisen coördinatie, wat nu pas mogelijk is dankzij dataverzameling en -analyse. Hetzelfde geldt voor het creëren van een circulaire economie; ook dat wordt nu pas echt mogelijk dankzij digitalisering.”

"Internet of Things stelt ons in staat om alle afvalstromen ter wereld te analyseren"

Hoe kan digitalisering bijdragen aan een circulaire economie?

“Om een circulaire economie te creëren, moeten we twee dingen weten: welke grondstoffen hebben we? En waar kunnen we deze grondstoffen vinden? Grondstoffen worden steeds schaarser, dus afvalbakken, -depots en -belten worden de mijnen van de toekomst. Digitale technologieën, zoals Internet of Things, stellen ons nu in staat om alle afvalstromen ter wereld te analyseren, om de verschillende grondstoffen vervolgens van een digitaal label te voorzien.”

“Hiermee kunnen we een database van grondstoffen creëren, zodat iedereen te allen tijde weet waar benodigde grondstoffen, tegen een interessant tarief, te vinden zijn. Op deze manier wordt het dus economisch interessant om grondstoffen opnieuw te gebruiken. Zo creëer je een nieuwe marktkracht, die een circulaire economie automatisch in de hand werkt.”

“Helaas zijn grote industrieën nog niet eens gestart met het bouwen van een dergelijk systeem, dus misschien moeten we dit op een bottom-up manier realiseren.”

Wat is het gevaar van de digitale revolutie?

“De interactie tussen een maatschappij en een nieuwe technologie is altijd een leerproces, want elke nieuwe technologie heeft zowel voordelen als nadelen. Het is aan ons om de voordelen te benutten en vergroten en de nadelen te reduceren.”

“Nu is dat niet anders. Digitale technologieën en data zijn in staat om al onze problemen op te lossen, maar ze kunnen ook voor verkeerde redenen ingezet worden, leiden tot economische crisis en misschien zelfs oorlog. Uiteindelijk leren we ongetwijfeld hoe we ermee om moeten gaan. De vraag is: leren we dit op de gemakkelijke of de moeilijke manier?”

Meer lezen over de kansen van digitalisering? Klik hier om te lezen over succesvolle businesscases en de laatste ontwikkelingen binnen dit thema.

Foto: ETH Zurich/Giulia Marthaler