De afgelopen jaren legde het kabinet tijdens de coronapandemie een vuurwerkverbod op. De maatregel werd genomen om de ziekenhuizen naast de coronapatiënten niet nog meer te belasten. Jaarlijks belanden er namelijk zo’n 630 vuurwerkslachtoffers rond oud en nieuw op de eerste hulp.
Het landelijke verbod is inmiddels van de baan. Hoewel er dit jaar een motie voor een algeheel verbod werd ingediend, is deze er door gebrek aan stemmen niet gekomen.
Wel kondigden twaalf gemeenten in Nederland een verbod voor zwaar vuurwerk aan. In Amsterdam, Rotterdam, Schiedam, Haarlem, Bloemendaal, Heemstede, Apeldoorn, Nijmegen, Heumen, Mook en Middelaar, Soest en Utrechtse Heuvelrug moeten inwoners het doen met sterretjes, knalerwten, trektouwtjes en grondbloemen.
Wat levert een vuurwerkverbod op voor het milieu?
Knalvuurwerk en siervuurwerk
Bij het afsteken van vuurwerk komen zware metalen en fijnstof vrij. Hoeveel dat precies is, verschilt per vuurwerksoort. Er is een onderscheid tussen knalvuurwerk en siervuurwerk. Knalvuurwerk bestaat vooral uit buskruit, en bij het afsteken ervan komt voornamelijk koolstofdioxide (CO2) en stikstofoxiden (NO en NO2) vrij. Omdat het bij knalvuurwerk om kleine hoeveelheden gaat, is het afsteken ervan minder schadelijk voor het milieu dan siervuurwerk.
Siervuurwerk bevat namelijk naast fijnstof veel zware metalen die voor de kleur zorgen, zoals strontium, barium en koper. Die eerste twee metalen komen bijna uitsluitend door het afsteken van vuurwerk in het milieu. Onderzoek naar de schadelijke effecten van deze zware metalen is schaars, maar het is wel duidelijk dat deze metalen zich ophopen in het milieu, en uiteindelijk een negatief effect hebben op mens en natuur.
De gevaren van fijnstof
De fijnstof die vrijkomt bij het afsteken van siervuurwerk is ook niet bevorderlijk voor onze gezondheid. Omdat de deeltjes tot diep in de longen kunnen doordringen kan het ontstekingen, astma, chronische bronchitis en hart- en vaatziekten veroorzaken, zo schrijft het RIVM.
In Nederland bestaat er daarom een dagwaarde voor fijnstof. Dat is een norm waar het fijnstofgehalte in de atmosfeer niet overheen mag gaan. De dagwaarde in Nederland is 50 microgram per kubieke meter. In een stad als Utrecht is de gemiddelde fijnstofwaarde per dag 21 microgram per kubieke meter.
Rond de jaarwisseling kan de fijnstofwaarde soms wel 50 keer zo hoog liggen: zo’n 1.000 microgram per kubieke meter. Maar deze twee waardes zijn eigenlijk niet met elkaar te vergelijken. Een dagwaarde is een gemiddelde en geen piekwaarde. De dagwaarde rond oud en nieuw is ongeveer drie keer hoger dan op een doorsnee dag.
Van al het fijnstof dat in een heel jaar in de atmosfeer komt, is ongeveer één procent afkomstig van vuurwerk. De Onderzoeksraad schreef hierover in 2017: “Omdat consumenten eenmaal per jaar vuurwerk mogen afsteken, is de bijdrage aan het jaartotaal van fijnstofemissies gering.”
10.000 vrachtwagens 40 keer om de aarde
Eén procent van al het fijnstof lijkt misschien niet zo veel, maar in 2019 was de jaarlijkse fijnstofuitstoot in Nederland zo’n 27 miljoen kilo. Dat betekent dat wij met oud en nieuw zo’n 250.000 kilo fijnstof de lucht in schieten. Ter vergelijking: daar kunnen 10.000 vrachtwagens zo’n 1,6 miljoen kilometer mee afleggen. Dat is veertig keer een rondje om de aarde.
Sinds de komst van roetfilters (rond 2010) in de uitlaat van auto’s en vrachtwagens is de totale fijnstofuitstoot drastisch minder. Onderzoeker Norbert Ligterink legt uit dat de luchtkwaliteit sindsdien enorm is verbeterd, maar dat paasvuren en vuurwerk roet in het eten gooien: “De fijnstofemissies die vrijkomen bij het afsteken van vuurwerk zijn absurd hoog.”
Illegaal vuurwerk
Naast legaal vuurwerk worden er jaarlijks ook tientallen kilo’s illegaal vuurwerk afgestoken. Dit bestaat vaak uit samengestelde vuurwerkpakketjes en toegevoegde stoffen die niet te traceren zijn. Daarom kan illegaal vuurwerk juist nóg schadelijker zijn dan legaal vuurwerk.
Lees meer: Luchtvervuiling zorgt voor meer Europese doden dan COVID-19
Vuurwerkverbod afgelopen jaar
Volgens cijfers van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is het verschil tussen een vuurwerkverbod en geen verbod voor het milieu duidelijk te zien. Naast dat er 70 procent minder vuurwerkslachtoffers waren, was er ook een forse daling in luchtvervuiling te zien. Tijdens de jaarwisseling van 2019 en 2020 was de fijnstofpiekwaarde 600 microgram; tijdens de jaarwisseling van 2020 en 2021 was dat 250 microgram.
Hoeveel een verbod daadwerkelijk zal helpen om het milieu te sparen, hangt volgens Milieu Centraal af van de handhaving. Tegen Vanafhier zegt woordvoerder Paulien van der Geest: "De winst die we boeken hangt af van hoeveel illegaal vuurwerk er straks toch de lucht in gaat en hoeveel professioneel vuurwerk er wordt afgestoken."
Lees ook: Luchtvervuiling Nederland ondergeschoven kindje in klimaatdebat
Impact op dieren
Naast alle effecten op het milieu heeft vuurwerk ook een effect op dieren. Uit een recent onderzoek van het Nederlandse Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Max Planck Instituut voor diergedrag blijk dat wilde vogels nog dagen van slag zijn.
De dieren hebben dagen nodig om de effecten van vuurwerk te verwerken. Onderzoekers volgden acht jaar lang vier soorten ganzen met zendertjes. Tijdens het vuurwerk verlieten de ganzen direct hun slaapplaats en gingen op zoek naar een andere plek, op grotere afstand van mensen. Ze vlogen daarvoor wel 500 kilometer ver. Dagen na de knallen en op de nieuwe plek bleven de dieren nog onrustig.
De onderzoekers doen daarom een pleidooi voor een vuurwerkverbod in de buurt van belangrijke vogelrustplaatsen.
Een deel van dit artikel verscheen eerder op Change Inc.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief: iedere dag rond 07.00 uur het laatste nieuws
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan! Schrijf je hier in voor onze dagelijkse nieuwsbrief.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in