Wie leiden de transitie naar een duurzame economie?

De zaal zit vol – bijna niemand heeft zich laten tegenhouden door de razende westerstorm – als het vierkoppige panel plaatsneemt achter de tafel. Oud-politica Neelie Kroes, ondernemer Willemijn Verloop, consultant Astrid Elburg en DSM-topman Feike Sijbesma gaan, als aanjagers van duurzaamheid, ruim een uur lang met elkaar in debat.

Eigenaarschap

Het vraagstuk rondom duurzaamheid is complex en roept vaak meteen vragen op over eigenaarschap en verantwoordelijkheid. “Wie heeft de wereld in handen”, is dan ook de eerste vraag die moderator Lennart Booij aan het panel stelt. Iedereen is het er natuurlijk over eens dat niemand de wereld of een ander bezit.

"Sommige aandeelhouders claimen eigendom over zaken waarvoor ze niet de verantwoordelijkheid over lange termijn willen nemen"

Wat Sijbesma echter wel opvallend vindt vanuit zijn functie als CEO van fijnchemieconcern DSM, is dat sommige aandeelhouders eigendom claimen over zaken waar ze niet de lange termijn verantwoordelijkheid voor willen nemen. “Dat geld niet voor alle aandeelhouders”, nuanceert Sijbesma, “maar het toekennen van eigenaarschap terwijl het je niet interesseert wat er op de lange termijn mee gebeurt, is een merkwaardige combinatie die bij mij de wenkbrauwen doet fronsen.”

Duurzaamheidsvisie

“Maar hoe gaat dat dan in de boardroom?”, vraagt Booij zich af, “En nog belangrijker: waarom wordt de verantwoordelijkheid niet genomen? We weten toch allemaal dat duurzaamheid belangrijk is?” Neelie Kroes wil daar vanuit haar jarenlange ervaring wel een antwoord op geven. “Op bestuursniveau word je heel erg geforceerd om de korte termijn te laten prevaleren. De aandeelhouder is vaak geïnteresseerd in het kwartaaloverzicht”, legt Kroes uit.

Sijbesma herkent dat maar al te goed: “Ik begrijp niet alleen de context maar ik voel hem elke dag.” Maar ondanks de druk van kwartaalresultaten laat Sijbesma zich wel leiden door zijn visie op duurzaamheid.

“Het is belangrijk om bewust te beginnen met een visie over wat jij wil doen met je leven zoals vele anderen dat ook doen met hun leven”, deelt Sijbesma met de zaal.  Als voorbeeld verwijst Sijbema naar honger en ondervoeding, waardoor dagelijks nog wereldwijd kinderen sterven. “Wij zijn de grootste producent van gezonde voedingsingrediënten van de wereld. Kan ik leven met de wetenschap dat er iedere dag kinderen door honger en ondervoeding sterven?” schetst Sijbesma, “Ik wil niet leven in een wereld waar dat gebeurt, en toch leef ik in een wereld waar dat gebeurt.”

Om duurzame verandering daadwerkelijk te realiseren, moet Sijbesma sterk in zijn schoenen staan. Zijn visie moet namelijk ook staande blijven als er druk is op bijvoorbeeld de korte termijn resultaten. “Leiderschap en vasthouden aan een visie betekent je rug rechthouden als het ertoe doet”, vindt Sijbesma.

Leiderschap

Booij vraagt om een concreet voorbeeld waarin de visie van Sijbesma op de proef werd gesteld. Als voorbeeld noemt Sijbesma een discussie op een aandeelhoudersvergadering. Eén van de aandeelhouders wilde weten of er wel toestemming was gevraagd voor de kosten van de deelname van DSM aan het wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties. Want wat levert dat immers op? Sijbesma begrijpt dat deze vragen worden gesteld en vindt dat ze ook uitgelegd moeten worden. Maar tegelijkertijd weigerde hij ook om te bezwijken onder de druk om toch nog eens naar de kosten van het programma te kijken.

“En daar gaat het om. Iedereen heeft waarden en normen, maar sta je er ook als die getoetst worden?”, vat Sijbesma samen.

Impact

En dat geldt niet alleen voor bedrijven maar ook voor individuen, blijkt later in het debat. “Met sterke en opofferingsgezinde karakters kan je juist een verschil maken”, vindt Elburg. Verloop meent dat iedereen een verschil kan maken.  “Met iedere euro kan je op lange termijn impact maken maar dan moet je de uitgaven loskoppelen van eigenbelang op korte termijn”, beredeneert Verloop.

"Leiderschap en vasthouden aan een visie betekent je rug rechthouden als het ertoe doet"

Booij weet het dilemma van de korte- en lange termijn dynamiek treffend te illustreren door de zaal te vragen wie er via een werkgever pensioen heeft gespaard. Het overgrote deel het publiek steekt zijn hand op. “En wie vindt dat daarvan teveel rendement is verdwenen?”

De pensioenfondsen zijn de grootse investeerders, gevolgd door de verzekeraars en een kleine groep banken. Er wordt echter vaak nog niet genoeg naar de lange termijn gekeken bij investeringen want ook fondsenmanagers zijn geïnteresseerd in kwartaalcijfers. Kroes wijt deze mentaliteit aan het feit dat pensioenfondsen niet met aandeelhouders, maar dus met klanten zoals in het publiek te maken hebben.

“We willen heel graag dat er eigentijds belegd wordt met wat niet en wat wel mag, maar bij de eindrekening zeggen we 'kom op, dat was niet de bedoeling'”, vat Kroes het probleem samen.

Systeemverandering

Verandering is hard nodig om de duurzame transitie te versnellen, blijkt meerdere malen uit het debat. Verloop ziet een sterke rol weggelegd voor het bedrijfsleven en met name voor jonge en innoverende ondernemingen. “Zij gaan de verandering niet alleen brengen maar zij gaan wel laten zien dat andere businessmodellen werken”, denkt Verloop. "En daar kunnen overheden en grotere bedrijven bij aanhaken.” Elburg gelooft vooral in de impact van moedige en gemotiveerde personen, vanuit een bottum-up benadering.

"Het is inmiddels twee jaar sinds het Klimaatakkoord van Parijs en we zitten nog steeds niet op het juiste spoor"

“Betekent dit dat het systeem van buitenaf veranderd moeten worden? Moeten we wachten op een buitenstaander om een beweging op gang te brengen,” vraagt Booij zich af. Sijbesma zet direct vraagtekens bij deze vraagstelling. “Binnen- of buitenaf hangt af van je eigen mindset. Ik sta gewoon voor iets en ik ben ook een onderdeel van de maatschappij net zoals onze medewerkers”, aldus Sijbesma. Het levert applaus op van de zaal.

Samenwerking

Het duurzaamheidsvraagstuk levert veel stof voor debat op. Maar er is ook haast geboden bij het vinden van oplossingen om de duurzame transitie te versnellen. “Het is inmiddels twee jaar na een geweldig akkoord in Parijs en we moeten concluderen dat we niet op het juiste spoor zitten met de implementatie van het klimaatakkoord”, uit Sijbesma zijn ongenoegen.

Een positieve noot is dat het huidige systeem volgens Sijbesma niets mist om het duurzaamheidsvraagstuk het hoofd te bieden. Natuurlijk is de maatschappij minder overzichtelijk geworden en is er een nieuwe structuur en wereldordening. Maar dit biedt ook ruimte voor oplossingen waarin nieuwe samenwerkingen centraal staan. Sijbesma is bijvoorbeeld voorzitter van de Carbon Pricing Leadership Coalition, een mondiale alliantie voor CO2-beprijzing, waarin overheden, bedrijven en universiteiten samenkomen. Dat deze samenwerkingen effectief kunnen zijn, blijkt uit de recente vorderingen richting een CO2-beprijzingsysteem.

Evenement: Changemakers Debat, Nieuwe Kerk, Amsterdam | Foto: DSM