Voor 12 cent koop je in de supermarkt een roze koek. Voor een appel moet je zo'n 60 cent neertellen. Foodwatch schrijft er vol ongeloof over in de nieuwsbrief: met het eten in de supermarkt gaat iets vreselijk mis. Natuurlijk, door de inflatie zijn alle boodschappen duurder geworden, maar: "Gezond eten en drinken is de afgelopen tien jaar meer in prijs gestegen dan ongezond voedsel. De prijs van groente en fruit ging met bijna 20 procent omhoog."
Petitie
De organisatie ziet een direct verband tussen het duurdere fruit en de hoge zorgkosten. "Opeenvolgende kabinetten klagen steen en been over de oplopende zorgkosten. Maar een gezond voedselbeleid als vorm van ziektepreventie ontbreekt vrijwel volledig." De organisatie vindt dat de overheid gezond eten veel meer moet stimuleren en roept al jaren op om de btw op groente en fruit af te schaffen. Ruim 120.000 Nederlanders ondertekenden inmiddels de petitie die het kabinet daartoe oproept.
In het regeerakkoord spraken VVD, D66, CDA en ChristenUnie eerder af om te bekijken of het btw-tarief op groente en fruit kan worden verlaagd tot nul procent. Ook zij meenden dat dit consumenten zou stimuleren om gezonder te leven en wilden de btw afschaffen per 2024. Tegelijkertijd werd al snel duidelijk dat dit niet zo één, twee, drie geregeld zou zijn. Waarop loopt het spaak?
Wat valt precies onder groente en fruit?
De belangrijkste reden dat er nog geen knoop over het btw-tarief is doorgehakt, is dat er onduidelijkheid is over welke producten precies onder het nieuwe nultarief moeten gaan vallen. Want wat valt er precies onder groente en fruit? Geldt het afschaffen van het btw-tarief ook voor groente in pot? En hoe zit het dan met diepvriesfruit, een maaltijdsalade, geschilde groenten of een potje tomatenpastasaus? Wat groente en fruit is, is op het eerste oog misschien logisch, maar onderzoekers waarschuwen het kabinet dat dit juridisch gezien niet zo is. Dat betekent dat producenten naar de rechter kunnen stappen om te bedingen dat hun product óók onder het nultarief moet vallen.
"Juridische houdbaarheid en de uitvoerbaarheid wegen zwaarder dan gezondheidswinst", stellen de onderzoekers. "De juridische houdbaarheid en de uitvoerbaarheid kunnen immers grote gevolgen hebben voor het realiseren van de doelstelling van de maatregel." Het vaststellen dat - bijvoorbeeld - fruit in blik niet onder de maatregel valt, kan niet zomaar. "Wij verwachten dat er geen enkele afbakening mogelijk is die niet tot juridische procedures gaat leiden", schrijven de onderzoekers.
Het gewenste effect
Het btw-tarief op groente en fruit is nu 9 procent. Als dat nul procent wordt, dan zou dat dus betekenen dat de producten een stukje goedkoper in de supermarkt komen te liggen. Maar, zo waarschuwen onderzoekers, of de daling in btw wordt doorberekend in de prijs is nog maar de vraag. Bovendien is het volgens hen ook niet automatisch zo dat mensen meer groente en fruit kopen, als de prijs daalt. De prijs van deze producten is, zo omschrijven zij, 'inelastisch'. Een kleine prijsdaling heeft daarom waarschijnlijk niet zo'n groot effect.
Bovendien, zo schrijven de onderzoekers, zullen juist de mensen die meer verdienen, van de prijsdaling profiteren. Zij eten namelijk in zijn algemeenheid meer groente en fruit dan mensen met een lager inkomen. "De gezondheidseffecten van een geringe stijging van consumptie van groente en fruit zijn waarschijnlijk beperkt."
Veel werk voor de belastingdienst
Volgens de onderzoekers kost het veel werk voor de belastingdienst om het nieuwe tarief in te voeren en te handhaven. "De belastingdienst ziet bij alle varianten forse risico's met betrekking tot de uitvoering en handhaving en verwacht dat zelfs met een forse personele inzet de handhaving onvoldoende gewaarborgd kan worden. Als wat binnen of buiten de afbakening valt onderhevig is aan discussie en de belastingdienst moet bepalen wat wel en niet onder het nultarief valt, leidt dit tot een moeilijk uitvoerbare en handhaafbare regeling." Producenten zullen, zo verwachten de onderzoekers, massaal aan de bel gaan trekken bij de belastingdienst om te overleggen of zij wel of niet in aanmerking komen voor het nultarief.
De kosten
Voor het invoeren van het nultarief moet de overheid tussen de 550 en 950 miljoen euro reserveren. Het verschil in die bedragen zit 'm in de variant die de overheid kiest en welke producten dus onder 'groente en fruit' gaan vallen en welke niet. Het onderzoeksbureau heeft deze kosten berekend. Daarnaast loopt de overheid btw 'mis' die ze anders over het gekochte groente en fruit had gekregen. Foodwatch denkt dat dit hetgeen is waar het kabinet mee zit. "Dat de overheid geen directe actie onderneemt terwijl de prijs van groente en fruit alsmaar hoger wordt en de toegang tot gezond voedsel steeds moeilijker, is ongelofelijk. Daarom vermoeden wij dat het mislopen van inkomsten voor de overheid de werkelijke reden is om deze afgesproken maatregel te traineren en rekken."
Foodwatch wijst op andere landen. In landen als Ierland, Engeland en Malta is het btw-tarief op groente en fruit nul. Andere landen hebben een gereduceerd tarief, zoals Spanje (4 procent) en Letland (5 procent). "Er zijn genoeg internationale voorbeelden om van te leren."
Hoe nu verder?
Foodwatch kondigt aan het 'er niet bij te laten zitten' en in actie te komen. De onderzoekers schrijven dat er 'alternatieve instrumenten zijn om burgers aan te zetten tot een gezonder voedingspatroon'. Zo kan er bijvoorbeeld worden gekeken naar het belasten van ongezond voedsel (suikertaks) of het beperken van reclames van ongezond eten. Voor nu is het kabinet aan zet, om een knoop door te hakken over het plan.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
