1. Wat is klimaatdesinformatie eigenlijk?
"Het zijn berichten die opzettelijk twijfel zaaien over de oorzaken, ernst of oplossingen van klimaatverandering."
Volgens Veen gebeurt dat via tal van kanalen, van sociale media tot blogs. Er zijn lobbygroepen actief en er worden zelfs politieke campagnes opgetuigd. De boodschap is tegenwoordig wel een stuk subtieler dan vroeger. Dus niet meer: klimaatverandering bestaat niet. Maar: het valt wel mee en het klimaat verandert altijd al. "En dat klinkt geloofwaardig, zeker als je het maar vaak genoeg hoort", aldus Veen.
Het was Merchants of Doubt die hem in 2014 bij dit thema bracht, een documentaire gebaseerd op het gelijknamige boek. "Daarin zie je hoe professionele ‘twijfelverkopers’ met opzet verwarring zaaien. Eén scène laat zelfs een nepversie van een IPCC-rapport zien, identiek vormgegeven aan het echte rapport. Alleen als je heel goed oplet, zie je het verschil. Toen besefte ik dat dit geen toeval is, het is pure strategie. En de verspreiders ervan gebruiken dezelfde technieken als de tabakslobby decennialang heeft gedaan."
2. Waarom zijn mensen hier zo gevoelig voor?
"Omdat desinformatie vaak comfortabeler voelt dan de waarheid."
Klimaatverandering vraagt om offers. En het is nu eenmaal makkelijker om te geloven dat het allemaal wel meevalt, dan om je gedrag of bedrijfsmodel te veranderen. Zeker als je omgeving dat idee versterkt. Verder wijst Veen op de hedendaagse informatieomgeving, waarbij algoritmes van sociale media sensatie en controverse belonen. "Desinformatie wordt sneller gedeeld dan nuance. En als iets maar vaak genoeg terugkomt, dan gaan mensen het vanzelf aannemelijk vinden."
3. Wat is de impact van die desinformatie?
“Vertraging van beleid, verwarring in het publieke debat en verlamming bij bedrijven.”
Veen noemt klimaatdesinformatie één van de meest succesvolle communicatiecampagnes ooit. "De wetenschap is glashelder: de aarde warmt op en dat komt vooral door de mens. Er is bijna geen onderwerp meer waarover zoveel wetenschappelijke consensus bestaat. En toch zijn er nog steeds grote groepen mensen die geloven dat hierover veel onzekerheid bestaat. Daardoor blijft beleid steken, ook in Nederland. Mensen en bedrijven weten soms niet wie of wat ze moeten geloven."
Veen ziet de impact zelfs terug op plekken waar je het misschien niet verwacht. "Er zijn bedrijven en overheidsorganisaties die bewust vaag blijven, omdat ze anders lastige keuzes moeten maken. Dat is ook een vorm van obstructie. Ze vermijden bijvoorbeeld concrete doelen, gebruiken vage taal of schuiven maatregelen voor zich uit."
Onderzoekers verenigen zich
Stichting Climate Obstruction NL (CONL) faciliteert een onderzoeksnetwerk van wetenschappers, journalisten en actiegerichte onderzoekers die zich richten op klimaatobstructie. CONL verzamelt de kennis van deze onderzoekers om inzichtelijk te maken wie er in Nederland achter het vertragen en tegenwerken van effectieve klimaatactie zitten, welke strategieën daarbij worden ingezet en hoe die invloed uitoefenen op politiek en publieke opinie. Die kennis delen ze met beleidsmakers, journalisten, NGO’s en andere maatschappelijke spelers. Met als doel? De maatschappij weerbaarder maken tegen klimaatobstructie.
4. Hoe herken je klimaatdesinformatie?
"Begin bij de vijf hoofdconclusies van de klimaatwetenschap."
Binnen het vak van klimaatwetenschap zijn er inmiddels vijf hoofdconclusies, die worden onderstreept in rapporten van het IPCC. De aarde warmt op, dat komt door de mens, de wetenschap is het daarover eens, het is ernstig en... we kunnen er nog iets aan doen.
"Als je één van deze vijf boodschappen in twijfel trekt, dan moet er een belletje gaan rinkelen", zegt Veen. Daarnaast zijn er bekende trucs die de verspreiders van klimaatdesinformatie toepassen. Die gaan onder meer over cherrypicking, aanvallen op experts en het gebruik van valse dilemma’s. Deze technieken lijken onschuldig, maar hebben uiteindelijk maar één doel: vertragen, verwarren en twijfel zaaien over noodzakelijke actie.
"Cherrypicking betekent dat iemand alleen de informatie uitkiest die zijn of haar punt ondersteunt en de rest negeert. Zo wordt bijvoorbeeld een koude winter in Europa aangehaald als 'bewijs' dat het klimaat niet opwarmt, terwijl wereldwijd de gemiddelde temperatuur blijft stijgen", zegt Veen. Tijdens een koude winter in de Verenigde Staten tweette Donald Trump ooit sarcastisch dat de wereld wel wat global warming kon gebruiken.
Aanvallen op experts zien we volgens Veen vaak bij instanties zoals het KNMI of het IPCC. Die worden weggezet als 'alarmistisch', 'politiek gemotiveerd' of 'niet onafhankelijk', zonder onderbouwde kritiek. Het doel is niet zozeer om hun inhoud onderuit te halen, maar om twijfel te zaaien over hun autoriteit.
"Valse dilemma’s stellen het probleem verkeerd voor, alsof er maar twee opties zijn. Waarom wij in Nederland bijvoorbeeld iets moeten doen aan het terugdringen van de CO2-uitstoot zolang ze China en India op deze manier doorgaan. Dat klinkt logisch, maar is misleidend. Klimaatverandering vereist collectieve actie", stelt Veen. "Bovendien heeft Nederland als achttiende economie van de wereld ook zijn aandeel te pakken. Zeker omdat we er als laaggelegen land veel last van zullen krijgen."
5. Wie verspreiden klimaatdesinformatie?
"Er zijn drie groepen: de makers, de verspreiders en de gelovers."
De makers - vaak zijn ze gelinkt aan fossiele industrieën of lobbyclubs - weten precies wat ze doen, stelt Veen. "De verspreiders delen de informatie, omdat het logisch klinkt en de gelovers denken oprecht dat ze goed geïnformeerd zijn. Dat maakt het lastig, want je kunt niemand eenvoudig als 'tegenstander' wegzetten."
Eén van de bekendste instituten in Nederland die twijfel zaait over de hoofdconclusies van klimaatwetenschap is Clintel. Zij doen dit onder meer via publicaties en mediaoptredens en positioneren zich als kritisch alternatief voor wetenschappelijke consensus.
6. Wat kun je ertegen doen?
"Weerbaarheid bouwen. In jezelf én in je organisatie."
Volgens Veen begint het allemaal met kennis en bewustzijn. Het gaat erom dat je patronen herkent, de feiten weet en tactieken van desinformatie herkent. Daarnaast pleit hij voor open gesprekstechnieken en een kritische houding tegenover mensen die klimaatverandering ter discussie stellen. "Ga niet frontaal in de aanval, maar stel vragen: waar komt deze informatie vandaan en klopt het met wat we weten uit betrouwbare bronnen?"
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
