Waarom is stikstof zo’n probleem?

In 2030 moet de stikstofuitstoot met 50 procent omlaag in Nederland. Dat doel hebben de vier coalitiepartijen, VVD, D66, CDA en ChristenUnie afgesproken. In het Nationaal Programma Landelijk Gebied staat per gebied beschreven hoeveel de stikstofuitstoot verlaagd moet zijn in 2030 om de natuur te laten herstellen. In sommige gebieden moet de uitstoot met 70 procent naar beneden. En in Natura 2000-gebieden en een straal van 1 kilometer daar omheen lijkt vrijwel geen landbouw meer mogelijk.

In oktober komt het kabinet met richtinggevende doelen. In juli 2023 moeten provincies in kaart hebben gebracht met welke maatregelen ze die doelen willen behalen. Het kabinet heeft voor de hele aanpak 24,3 miljard euro beschikbaar gesteld, bovenop de bestaande 7 miljard euro.

Wat is stikstof?

De lucht om ons heen bestaat voor 78 procent uit stikstof. Het is een kleur- en reukloos gas, dat van zichzelf niet schadelijk is voor mens en milieu. Het is een belangrijke voedingsstof voor planten en wordt dan ook veel gebruikt in meststoffen.

De stikstofverbindingen waar het in het stikstofdebat om te doen is, zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Stikstofoxiden ontstaan wanneer stikstof verbinding maakt met zuurstof. Dit gebeurt bij verbranding op hoge temperatuur, bijvoorbeeld in de verbrandingsmotor van een auto of bij productieprocessen in de industrie.

Ammoniak ontstaat wanneer stikstof verbinding maakt met waterstof. Dit ontstaat in de veehouderij wanneer de urine en de uitwerpselen van koeien of varkens bij elkaar komen. Wanneer mest verdampt, komt de ammoniak in het milieu terecht.

Is stikstof schadelijk?

Grote hoeveelheden stikstoffen in de lucht en in de bodem brengen schade toe aan mens en milieu. Ze hebben een slecht effect op de biodiversiteit. Sommige planten gaan er namelijk extra hard door groeien, bijvoorbeeld grassen en brandnetels. Kwetsbare planten worden daardoor verdrongen en de insecten, vogels en andere dieren die van die planten afhankelijk zijn, verdwijnen dan ook. Bovendien verzuurt ammoniak de grond, waardoor belangrijke mineralen als calcium, kalium en magnesium oplossen en wegspoelen.

Ook voor de mens zijn er directe schadelijke gevolgen: stikstofoxiden zijn namelijk een belangrijke veroorzaker van fijnstof en smog.

Waarom is het stikstofprobleem zo lastig op te lossen?

Het stikstofprobleem kent twee kanten: de uitstoot en de depositie (de stikstof die neerdaalt op de grond). Vooral de depositie moet snel omlaag, maar de plek waar de stikstof wordt uitgestoten is niet per sé de plek waar de stof neerdaalt. Volgens Wageningen University & Research (WUR) draagt de uitstoot in Nederland 60 procent bij aan de depositie in Nederland; de rest komt van stikstof die overwaait uit het buitenland. Halvering van de stikstofuitstoot door auto’s, goed voor 6,5 procent van de stikstofdepositie, levert dus maar 3,25 procent minder depositie op, stelt WUR.

Hoeveel stikstof stoot Nederland uit in vergelijking met andere landen?

De Nederlandse stikstofuitstoot is de hoogste van Europa. Milieu Centraal becijfert dat we per hectare ongeveer vier keer zoveel als het Europees gemiddelde uitstoten. En hoewel stikstof onmisbaar is voor de natuur, vormt te veel stikstof een groot probleem.

Nederland is 'exporteur van stikstof', omdat er veel meer stikstof van Nederland naar het buitenland waait dan andersom. We moeten dus de uitstoot van stikstof omlaag brengen, maar dat vraagt om rigoureuze maatregelen. Met name in de landbouw en in de bouw.

Wat zorgt voor stikstof-uitstoot in de bouw?

De bouw heeft op dit moment weinig mogelijkheden om de stikstofuitstoot te verlagen. Deze wordt voornamelijk veroorzaakt door grote machines: kranen, shovels, vrachtwagens en busjes. De elektrische vrachtwagen doet voorzichtig zijn intrede, maar elektrische bouwmachines zijn vooralsnog toekomstmuziek.

Lees ook: Stikstof een probleem? Vergeet PFAS niet

Waarom moet vooral de landbouw stikstof-uitstoot verminderen?

40 procent van de stikstof die in Nederland neerslaat, komt voort uit de landbouw. Deze sector heeft dan ook opdracht gekregen de uitstoot drastisch te verminderen. Halvering van de veestapel is een veelgenoemde maatregel. Veel boeren zien er niets in hun bedrijf te stoppen of te verkleinen. Oud-voorman Marc Calon van agrarische belangenbehartiger LTO stelde bovendien dat dit funest zou zijn voor de werkgelegenheid en investeringen in de gehele keten.

Landbouwhoogleraar Rudy Rabbinge stelt daarentegen dat de landbouwsectoren die de grootste uitstoot veroorzaken, te vaak als maatgevend worden beschouwd. "De landbouwsector is veel groter dan de (melk-)veehouderij en vertegenwoordigt qua economische waarde het veelvoud van de sectoren die nu ter discussie staan", meldt hij in Volkskrant.

Waarom blijft de luchtvaart buiten schot?

Ook hier is het verschil tussen uitstoot en depositie belangrijk. Volgens berekeningen van het RIVM stoot de luchtvaart relatief weinig stikstofoxiden uit. Slechts 2 procent van de stikstofoxiden die het verkeer uitstoot, is afkomstig van vliegtuigen die landen en opstijgen. Vliegtuigen stoten weliswaar ook tijdens het vliegen stikstof uit, maar omdat ze zich dan op grote hoogte bevinden, daalt deze stikstof niet neer in Nederlandse natuurgebieden.

Zijn er oplossingen voor het stikstofprobleem?

Halvering van de veestapel leidt zeker tot minder stikstofuitstoot in de landbouw, maar er zijn meer oplossingen. Zo noemt WUR het gebruik van stikstofarm veevoer. Bovendien kunnen boeren zorgen dat de urine en mest van koeien niet bij elkaar komen. Boer Martin Veldscholten brengt dit al in de praktijk. Een hellingsysteem in zijn stal zorgt ervoor dat de urine naar beneden stroomt, terwijl de vastere mest blijft liggen. Maar zelfs met deze innovaties zijn drastische maatregelen nodig om de stikstofproblematiek helemaal op te lossen.

Voor de bouw zou lichtgewicht bouwen een oplossing kunnen zijn, schrijft de Kamer van Koophandel. Daardoor hebben bouwers minder vervoer nodig, waardoor de stikstofuitstoot wordt verlaagd.

Dit is een aanpassing van het artikel over stikstof dat op 10 juni 2022 verscheen.