Tien specialisten, met functies in energielevering, telecom, netbeheer en in energieonderzoek, schoven aan bij een rondetafeldiscussie over de toekomst van de energie-infrastructuur.
De rode draad van het gesprek tussen bestuurders, consultants, wetenschappers en oprichters van start-ups is opgetekend door energieredacteur Thijs ten Brinck. Het gesprek vond plaats tijdens de Accenture Innovation Awards 2015 te Utrecht.
Wat is de rol van het elektriciteitsnet in 2050?
Met de voorspelde gevolgen van klimaatverandering in het achterhoofd, streven de Europese lidstaten naar een CO2-neutrale economie in 2050.
Nog voor de huidige lichting young professionals de senioriteit heeft om echt aan de knoppen te draaien, moeten het bedrijfsleven en de politiek daarom afscheid nemen van de gemakken van steenkool, aardgas en olie.
Na een stroeve aanlooptijd versnelt de ontwikkeling van duurzame energiebronnen nu in hoog tempo. De noodzakelijke ontwikkeling van distributie-, buffer- en verbruikssystemen, die inspelen op de weersafhankelijkheid van de hernieuwbare bronnen, blijft echter achter.
De beperkte capaciteit en flexibiliteit van het huidige energiesysteem is daarmee een rem op de groei van windparken, zonnedaken en groengasproductie.
Met slimme benutting van bestaande energienetten en flexibele inzet van verbruiksapparatuur bij eindgebruikers zijn de pieken en dalen van de wind- en zonnecentrales in theorie grotendeels op te vangen. Starre regelgeving, ingesleten patronen en privacybezwaren maken echter dat business cases in de praktijk niet uitkomen.
Als energiebedrijven, overheden en eindgebruikers niet snel gezamenlijk de uitdagingen van de energietransitie aanvliegen, dan keert de wal het schip. Dan pakken producenten van accusystemen, waterstoffabrieken en elektriciteitskabels de kansen die de hoofdrolspelers in de sector nu collectief laten liggen. Dat maakt de energietransitie onnodig duur.
Kansen voor slimme meterdiensten
Stimulansen voor de aanschaf van zonnepanelen en elektrische auto's hebben de voorbije jaren succesvol nieuwe markten aangewakkerd. De voorgenomen belastingverschuiving van elektriciteit naar aardgas maakt bovendien ook de toepassing van warmtepompen aantrekkelijker.
Niemand zit te wachten op een slimme wasmachine
Stimuleringsmaatregelen om de toenemende elektriciteitsvraag voor mobiliteit en warmte in balans te brengen met het groeiende aanbod van zonnestroom in de wijken zijn echter nog niet voorhanden.
Een digitale verbruiksmeter, die de communicatie tussen energiebedrijven, netbeheerders en prosumers moet optimaliseren, heeft voor de beslissingsbevoegde eindgebruiker nog te weinig toegevoegde waarde. Huishoudens geven privacy en controle over de aansturing van warmtepompen, laadpalen en wasmachines op, zonder dat daar gemak, comfort of een financiële vergoeding tegenoverstaat. De essentiële doelgroep met zonnepanelen gaat er met een slimme meter, na de voorgenomen afschaffing van de salderingsregeling, zelfs op achteruit.
Geld of gemak als belangrijkste drijfveer?
De typische consument besteedt nauwelijks tijd en aandacht aan zijn energievoorziening. Installatie van een slimme meter, om te kunnen 'handelen' op de elektriciteitsmarkt, is voor hem alleen interessant als er wezenlijke financiële voordelen binnen bereik zijn. Een aanbodsafhankelijke stroomprijs is dan niet genoeg, ook de energiebelasting en transporttarieven moeten meeschalen met het elektriciteitsaanbod.
Energiebedrijf moet impact smart grids duidelijk maken
Voor de individuele kleinverbruiker is er op korte termijn geen substantieel bedrag te besparen met het aanbieden van flexibiliteit. Voor de energiebedrijven tellen de vermijdbare investeringen in netcapaciteit en stand-by-vermogen echter wel degelijk op. Netbeheerders en leveranciers moeten daarom samen op zoek naar argumenten die de consument overtuigen een acceptabele hoeveelheid controle en gebruiksdata op te geven.
Diensten die consument echt toegevoegde waarde of extra gemak bieden, spelen daarin een grote rol. Domotica-oplossingen die de consument ontzorgen, bijvoorbeeld door de verlichting en het binnenklimaat thuis te optimaliseren, het eigenverbruik van zonnestroom te maximaliseren of een oogje in het zeil houden als bewoners niet thuis zijn, maken het aantrekkelijker om toch een slimme meter te accepteren.
Vervolgens is het aan netbeheerders, energiebedrijven en overheden om eerlijk en duidelijk uit te leggen hoe demand side management, zonder dat de eindgebruiker er iets van merkt, helpt de energietarieven laag te houden. Dan is de consument mogelijk alsnog bereid om flexibele verbruikscapaciteit beschikbaar te stellen.
Vraagsturing grootverbruikers nu al geld waard
Voor grotere organisaties is er met het aanbieden van flexcapaciteit nu vaak al geld te verdienen. Grootverbruikers kunnen, in tegenstelling tot consumenten, handelen op de elektriciteitsmarkt. Dankzij de gestaffelde energiebelasting is de totaalprijs per kilowattuur voor deze partijen bovendien veel directer afhankelijk van de kale, variabele stroomprijs.
Enkele organisaties verdienen nu al met flexcapaciteit
Koelhuizen, waterschappen en productiebedrijven met een hoog stroomverbruik kunnen de energiekosten verlagen door in te spelen op het intermitterende aanbod van duurzame stroom en de reguliere vraagpieken gedurende de dag. Door tijdelijk extra te koelen of te pompen bij elektriciteitsoverschotten, en machines af te schakelen bij dreigende tekorten, ondersteunen grootverbruikers de netbeheerder. Zo is er te besparen op spinnende reserves en piekvermogen.
Enkele organisaties hebben met het bieden van flexcapaciteit nu al een sluitende business case. Andere partijen hikken nog tegen de aanloopkosten aan. Rendementseisen liggen in het bedrijfsleven nu eenmaal hoger dan bij huishoudens. Met duidelijke wetgeving en gerichte subsidies zijn er bij deze bedrijven tegen relatief lage kosten hoge maatschappelijke baten te behalen.
De procesindustrie kan daarbij extra impact maken door voor de warmte- en stoomvoorziening over te stappen van aardgas naar elektrische verwarming en compressie. Ook organisaties met veel decentrale flexcapaciteit op kleinverbruikeraansluitingen zouden met een administratieve ingreep direct kunnen bijdragen aan de netstabiliteit.
Samen sneller opschalen, met een frisse blik van buitenaf
Flexibilisering van energienetten is een vereiste voor een succesvolle energietransitie. Een slimmere inzet van bestaande infrastructuur, geholpen door nieuwe ICT, levert voor de maatschappij als geheel ook geld op. Bij wie dat geld terecht komt en wie er moet investeren, is nog niet helemaal duidelijk. Wel kan er ondanks alle belemmeringen al veel meer dan nu gebeurt.
De energietransitie gaat steeds sneller vanzelf
Om het optimale uit de bestaande infrastructuur te halen, is constructieve samenwerking noodzakelijk. Netbeheerders, leveranciers en overheden moeten samen op zoek naar de balans tussen topdown gestuurde voorruitgang en de vrijheden van de individuele eindgebruiker. Die eindgebruiker, groot of klein, staat open voor een goede aanbieding en is bij voldoende eigen voordeel bereid om bij te dragen aan de energietransitie.
De benodigde hard- en software is beschikbaar en beproefd in pilotprojecten. Binnen de veilige grenzen van die proefprojecten werken stakeholders goed samen en wordt er veel geleerd. Buiten de pilots botsen de partijen, die elkaar hard nodig hebben in de energietransitie, echter nog te veel. Deels op beperkende regelgeving, vaak ook op historisch gegroeide starheid. De stap naar grootschaligere demonstraties en de uitrol van nieuwe standaarden voor energiemanagement blijft daardoor uit.
Technologie die kleingebruikers kansen biedt om volledig van het net te gaan, ontwikkelt zich tegelijkertijd in hoog tempo. Als netbeheerders, overheden en leveranciers niet tijdig over de eigen schaduw stappen, zoekt de eindgebruiker het zelf wel uit. Dan blijven netbeheerders en producenten zitten met stranded assets en is de overheid de grootste betaler van energiebelastingen kwijt.
De energietransitie gaat ondanks de genoemde belemmeringen steeds sneller vanzelf. De elektriciteits- en gasnetten zijn in die transitie in potentie van groter belang dan ze ooit geweest zijn. De echte innovators zijn de partijen die grote lijnen overzien en die vertalen naar handelingsperspectief voor energiebedrijven.
Die innovators kunnen frisse cleantechstart-ups zijn, mensen uit de eigen gelederen, inventieve eindgebruikers en extern ingehuurde ICT'ers en verandermanagers. De kansen zijn grotendeels al in beeld. Als de sector die kansen daadwerkelijk pakt, is de energietransitie het snelst voltooid. Daarmee is iedereen het beste af.
Foto: Wij krijgen kippen (header), Duurzaam Bedrijfsleven (side), Ryan Lackey, via Flickr Creative Commons (Cropped by Duurzaambedrijfsleven)
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
