Zijn werkzame leven staat bijna geheel in het teken van Tata Steel, het staalbedrijf waar hij nu 32 jaar werkt (voorheen Corus en Hoogovens), na een studie natuurkunde in Leiden. Sinds anderhalf jaar is hij CEO van Tata Steel Nederland waar 11.000 mensen werkzaam zijn, waarvan 9.000 in IJmuiden. Het is onderdeel van het Indiase Tata Steel-concern. Hij leidt de zelfstandige Nederlandse tak, na afsplitsing van de Britse tak en opheffing van Tata Steel Europe. De ambitie onder de nieuwe CEO is om ‘te bouwen aan een toonaangevend Europees staalbedrijf dat in alle opzichten duurzaam is.’ Een enorme ambitie, die betekent dat uiterlijk 2030 de eerste waterstofstaalfabriek moet draaien en een hoogoven en een kooks-en gasfabriek moeten sluiten. Met 35 tot 40 procent minder CO2-uitstoot. Als ongeveer de helft van de staalproductie in 2030 daadwerkelijk verduurzaamd is, behoort Tata Steel tot de koplopers in de industrie. Het plan is om de andere hoogoven- en kooks- en gasfabriek rond 2035 te sluiten en in 2045 volledig CO2-neutraal te laten zijn.
Niet iedereen heeft meteen vertrouwen in de mooie woorden en de grote plannen, maar Van den Berg heeft zich volledig vrijgemaakt voor de transitie, die hij ‘Chefsache’ noemt, en waarvoor hij onvermoeibaar bereid is met iedereen in gesprek te gaan. Ook met stevige criticasters, als kunstenares Tinkebell, van wie hij zelfs een kunstwerk aan de muur in zijn werkkamer in Velsen-Noord heeft hangen. Met witte, uit de omgeving gehaalde stof tegen een zwarte achtergrond, om aan te geven wat het bedrijf met de omgeving doet.
Want de kritiek is niet mals. Het RIVM concludeerde in april 2021 dat mensen in de regio IJmuiden veel meer specifieke gezondheidsklachten hebben dan de rest van Nederland, omdat de luchtkwaliteit matig tot onvoldoende is. In september 2021 kwam het RIVM met een rapport waarin werd gesteld dat er meer hoeveelheden lood en kankerverwekkende stoffen in de omgeving van Tata Steel neerdalen dan elders. Langdurige blootstelling aan lood leidt tot neurologische ontwikkelingsstoornissen bij met name jonge kinderen. En in juni 2022 vermeldde de gezondheidsmonitor van het RIVM dat omwonenden meer last van hart- en vaataandoeningen en hoge bloeddruk hebben dan elders. Het OM doet strafrechtelijk onderzoek naar aanleiding van een aangifte van advocaat Bénédicte Ficq namens 1100 mensen en stichtingen. Zij verwijten Tata Steel dat de fabriek willens en wetens stoffen uitstoot die mogelijk schadelijk zijn voor de gezondheid. Vanwege de lopende onderzoeken wil Van den Berg er niet op reageren.
U hebt wel het kritische kunstwerk van Tinkebell opgehangen. Zo geplaatst dat u er vanachter uw bureau recht tegenaan kijkt. Hoe ging het gesprek met haar?
"We kregen een uitnodiging die te laat binnenkwam om de opening van haar expositie in een galerie te komen bekijken. We zijn daarom op een later moment op bezoek geweest en hebben toen twee kunstwerken van haar gekocht en ik heb haar uitgenodigd voor een bezoek aan de fabriek. Ze had eerder een column over me geschreven, waarin ze zei: “Die man moet achter tralies.” Het werd een constructief gesprek over polarisatie, communicatie, inhoud en beeldvorming. We zijn van oudsher een ingenieursbedrijf dat dingen oplost. Zo zit ik als natuurkundige ook in elkaar. Ons bedrijf zit vol met mensen die zeggen: “Wat zijn de feiten? We gaan het oplossen.” We zijn heel lang gesloten geweest: waarom zouden we alles vertellen wat we doen? Wat gaat het hen aan? De laatste jaren is het duidelijk geworden dat het voor de continuïteit van het bedrijf van belang is wel naar buiten te treden."
En dan niet steeds huilie-huilie doen, zoals uw zus u appte.
"Haha, zo is het. In september 2021 appte ze me, na dat rapport van de RIVM. We krijgen het rapport pas te lezen als het op internet staat, zonder voorinformatie. Onze snelle reactie op onze website was dat we keihard aan de transitie werken en dat we een groot verbeterprogramma hebben. Mijn zus appte toen (Van den Berg citeert uit zijn hoofd): “Wat een slechte communicatie weer vanuit jullie. Niemand is geïnteresseerd in jullie interne processen en dat jullie zo hard werken. Huilie, huilie. Het gaat nu om snelheid en empathie.” Ik las het voor in de vergadering. Niet dat mijn zus vanaf dat moment de hele strategie van het bedrijf bepaalde, maar er was wel het besef dat er fundamenteel iets anders moest en pasten onze insteek aan. Nog dezelfde avond zat ik in Nieuwsuur."
Een interview waar u voor geprezen werd. Met zelfkritiek en begrip voor kritiek van de buitenwereld. Met dank alleen aan uw zus, of werd u gevoed door een leger aan spindoctors?
"Nee hoor, als organisatie en als management zijn we aan het veranderen. Ik ben zelf ook aan het veranderen. De laatste jaren hebben enorm veel invloed gehad."
"Ik zet erop in dat mensen gedurende die zeven jaar tot 2030 merken dat het beter gaat"
De kritiek nam zienderogen toe en Tata Steel wordt geregeld als vies bedrijf aangemerkt.
"Dat raakt me nog steeds. Het doet me elke keer pijn als ik dat hoor. Maar ik begrijp intussen waarom ze dat zeggen. Er staat ons veel te doen, maar we zijn hard op weg om de overgang naar groen staal te maken, dan gaat dat frame hopelijk langzaam veranderen. Ik zet erop in dat mensen gedurende die zeven jaar tot 2030 merken dat het beter gaat. Minder stank, minder lawaai, minder stof."
Maar kan en moet het allemaal niet veel sneller?
"We doen het zo snel als mogelijk, maar het moet ook zorgvuldig. Je hebt te maken met lange vergunningstrajecten, met inspraakprocedures, met engineering en de financiering voor de groene staalfabriek. En met het verdwijnen van gratis uitstootrechten in de EU en de invoering van het Carbon Border Adjustment Mechanism (de invoering van een douanetarief op koolstofintensieve producten die worden geïmporteerd door de Europese Unie). Meer dan de helft van het bedrijf wordt helemaal opnieuw gebouwd. De hele organisatie is erop ingericht, er zijn honderden mensen mee bezig."
Inspirerend en confronterend
Van den Berg weet dat hij met zijn mensen aan een heel groot project werkt, waarbij de buitenwereld alles niet door een vergrootglas, maar door een microscoop in de gaten houdt. Het is voor hem geen kwestie van ‘duurzaam omdat het nu eenmaal moet’, zegt hij. Hij las op jonge leeftijd het alarmerende rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome, stond er lang niet bij stil omdat het leven voor hem anders liep, maar het besef dat wat hij toen las geen onzin is, is ‘in de loop der jaren gegroeid.’ Je kunt de aarde met 8 miljard inwoners niet langer uitputten, zegt hij. "Het kan niet langer lineair, het moet circulair."
U klinkt nu haast als de voorman van een NGO.
"Terwijl ik natuurlijk een commercieel bedrijf leidt, met veel stakeholders. Met eigen medewerkers, met mensen in de omgeving, met klanten, met een OR, met vergunningverleners, met handhavers, met een moederbedrijf en nog veel meer. Dat hele ecosysteem waar we in zitten, zijn we aan het omzetten. En we zijn al op de goede weg. We zijn een van de bedrijven met de laagste CO2-uitstoot per ton staal ter wereld. We zijn veel groener dan SSAB. (Het Zweedse staalconcern dat begin 2021 een voorgenomen overname van het bedrijf uit IJmuiden introk, red.). Als wij die 7 miljoen ton die we nu produceren niet meer maken, wordt het meteen ergens anders gedaan. Die markt is er nu eenmaal en de CO2-uitstoot vliegt dan gemiddeld met 20 procent of meer omhoog."
Toch zegt ook een criticus als Jan Rotmans dat het sneller moet in IJmuiden.
"We lezen in de krant wat meneer Rotmans van het bedrijf vindt en nodigen hem hier uit. ”Jullie zijn te laat”, zegt hij, het is nu tijd om te veranderen.” Marjan Minnesma voert ook gesprekken met ons waarin ze hetzelfde zegt en aandringt op snelheid. Natuurlijk word ik daardoor beïnvloed, ik snap heel goed wat ze zeggen. Ik ben ook twee keer op Springtij op Terschelling (duurzaamheidsfestival) geweest. Dat is inspirerend en confronterend. Daar besef ik hoe belangrijk de transitie is waar we mee bezig zijn."
"Wij worden voor de klimaatverandering verantwoordelijk gehouden. Dat wekt emotie op en versterkt het inzicht dat we onze emissie drastisch moeten veranderen"
Wat is confronterend?
"De manier waarop we worden aangekeken en aangesproken. Wij worden voor de klimaatverandering verantwoordelijk gehouden. Dat wekt emotie op en versterkt het inzicht dat we onze emissie drastisch moeten veranderen. Dat we de grote energietransitie moeten maken. Dat we, ook voor onze omgeving, een grote slag aan het maken zijn. Ik denk dat we op Springtij welkom zijn, omdat we onderdeel van de oplossing zijn. Ik haal daar een groot deel van mijn motivatie vandaan."
Hoe vertaalt u dat verhaal naar uw eigen mensen?
(Hij staat op, loopt naar een andere kamer, komt terug met een klein prikbord en houdt een minicollege). "Kijk, op dit bord staat beknopt waartoe we als bedrijf op aarde zijn. Onze purpose en onze missie en visie. Het gaat over de grote thema’s die ons als bedrijf de toekomst in moeten helpen. Over de bijdrage van de producten die we helpen maken aan welvaart en welzijn op aarde. Want we willen allemaal een dak boven ons hoofd, transport, voedsel, veiligheid en gezondheid. In die reeks aan behoeftes staat Nederland in de top. Hier consumeren we het volume dat we maken in ons bedrijf: 1 kilo staal per persoon per dag. Dat zit in batterijen, auto’s, wasmachines en verpakkingen. We maken een rol staal, die gaat naar Frankrijk en Duitsland en komt terug als een auto. We moeten het op een verantwoorde manier maken, want het Westen heeft haar “carbon” wel verbruikt. We moeten nu voorop gaan lopen in waterstof. Het moet groen, schoon en circulair. Hoe ga je aan dit proces leidinggeven? Hoe ontwikkel je intrinsieke motivatie? We zijn een leiderschapsprogramma aan het uitrollen. Intern, gefaciliteerd door Accenture. We zijn er al anderhalf jaar mee bezig, rond de thema’s Connect, Change en Care."
Wat leert u er zelf van?
"Dat ik connect met Tinkebell, met NGO’s, met Den Haag, met mijn eigen team, met de omgeving. Ik geloof niet meer in verandering die geen pijn doet. Als er niets ongemakkelijks in zit, blijft alles bij het oude. Ik oefen voortdurend om beter te worden. Ik moet duidelijker zijn. En vaker een Call to Action geven. Maar ons programma, dat Apollo heet, staat als een huis. We gaan een mens op de maan zetten, met volle vaart vooruit. Met oogkleppen op, zonder afleiding, want het moet slagen."
Ook voor de business is de transitie het beste
Amerika introduceerde onlangs de Inflation Reduction Act, een groen steunplan voor bedrijven die in Amerika produceren. Het antwoord van Brussel en Den Haag is belangrijk voor Tata Steel. Het Europese plan voor een groen industriebeleid moet volgens Van den Berg vooral voor een gelijk speelveld zorgen.
Wat vindt u van de Amerikaanse aanpak?
"Dat protectionisme voor de eigen industrie trekt investeringen van elders aan, maar wel met een groen label. Het begint hoe dan ook te bewegen. Hoe Europa het precies moet aanpakken weet ik niet, zolang er maar wereldwijd een level playing field blijft, anders komt de concurrentiepositie van Europese staalfabrikanten onder druk te staan. Ja, wij blijven in Nederland. Dat is het enige scenario waar we op inzetten."
Zit u als commercieel bedrijf op staatssteun te wachten voor de bouw van uw waterstofstaalfabriek?
"We gaan de installaties die nodig zijn, die een paar miljard gaat kosten, bouwen. We betalen het leeuwendeel zelf en zijn in gesprek met de overheid voor een bijdrage. Zo wordt het ook in andere Europese landen gefinancierd, je ziet daar al de eerste voorbeelden van. Steun van overheidswege is dus nodig, maar het beeld dat we alleen onze hand ophouden klopt niet. Onze bijdrage is verreweg het grootst. En dat moet ook. Onze gesprekken in Den Haag gaan dus volop over maatwerk voor onze route naar groen staal."
Wordt groen staal ook duurder?
"Dat is zeker, want met de methodes om groen staal te maken zijn ook hogere kosten gemoeid. En die hogere kosten worden doorberekend naar de consument. Het gaat niet om dramatische verhogingen, een paar cent meer voor een blikje, een paar honderd euro meer voor een auto."
"Het is ook leuker om op een verjaardagsfeestje te vertellen, dan dat je steeds in de verdediging moet
Hoe kijkt het moederbedrijf in India naar uw plannen?
"De Tatagroep is een heel verantwoord bedrijf. Ze hebben altijd gezegd: de samenleving is geen stakeholder van het bedrijf, maar het bedrijf is er voor de samenleving. India snapt heel goed dat de grote transitie hier gemaakt moet worden, het moet ook in India. De Tatagroep heeft gezegd dat ze in 2045 CO2-neutraal wil zijn. Wij zijn er onderdeel van. Geld dat we met Tata Steel Nederland verdienen, is geld van het moederbedrijf. We hebben het de laatste vier jaar in eigen investeringen kunnen steken, onder meer in walserijen. Wat we zelf verdienen steken we in de transitie, die ook hard nodig is voor de continuïteit van het bedrijf. Het moederbedrijf ziet dat ook. Ze zeggen: zorg dat je zoveel mogelijk verdient, dan kun je dit doen. Ook voor de business is de transitie het beste wat we kunnen doen."
Gaat het hele bedrijf in Nederland volledig mee in de transitie?
"Je hebt altijd mensen die er niet direct in mee willen, maar dan gaat het om een enkeling. Bijna iedereen is juist enthousiast over de ingezette groene staalroute. Het is ook leuker om op een verjaardagsfeestje te vertellen, dan dat je steeds in de verdediging moet door negatieve berichtgeving, zoals de laatste jaren het geval was. We hebben een goede vertegenwoordiging van de FNV en andere bonden in het bedrijf. Die hebben ons mede deze richting op geduwd. Vragen zijn nu: hoe worden de fabrieken op een verantwoorde wijze gesloten? Wat betekent dat voor de mensen die werken in de twee kooks- en gasfabrieken? Die eerste gaat voor 2030 definitief dicht, de andere rond 2035. Als je nu 30 bent en daar werkt, wat doe je dan? Er worden afspraken over perspectief gemaakt, over hoe je kunt bijscholen. Er werken hier vooral jongeren en een grote bulk ouderen, die met pensioen gaan als de fabriek sluit. Hoe blijven ze komende jaren met plezier hier werken, daar hebben we met de vakverenigingen principe-afspraken over gemaakt."
En lukt het ook om nieuwe mensen aan te trekken?
"Dat is ook voor ons lastig, maar we hebben een eigen bedrijfsschool: The Academy. Elk jaar komen er bijna 200 proces-operators, werktuigkundigen en elektrotechnici vandaan. Nieuwe mensen aantrekken is uitdagend, zeker als we straks die nieuwe installaties moeten gaan bouwen. Daar zijn heel veel mensen voor nodig. Met de stappen die we zetten om de enorme transitie te voltooien, en onze mooie purpose om de samenleving te helpen, denken we als werkgever aantrekkelijk genoeg te zijn om ook deze hobbel te nemen."
Mooi is anders, maar het eigen terrein van Tata Steel maakt alleen al indruk vanwege de onmetelijke omvang. Het bedrijfsterrein is 750 hectare groot en ligt direct aan de Noordzee, waar het uiteraard vandaag ook stevig waait. Het terrein ligt om Wijk aan Zee heen in de gemeenten Heemskerk, Beverwijk en Velsen. Tata Steel in IJmuiden produceert er jaarlijks 7 miljoen ton staal in de vorm van rollen. Dat wat mooi gevonden wordt ook een kwestie van perceptie is, blijkt uit de woorden van Tata-woordvoerder Peter van Boesschoten, die me in zijn auto meeneemt voor een tochtje over het terrein, ‘zo groot als de gemeente Bussum.’ Hij zegt dat diverse documentairemakers en kunstenaars in de loop der jaren een verzoek hebben ingediend om ter plekke te mogen filmen, fotograferen of andere kunstprojecten te mogen maken.
Het terrein is een wereld op zich, met een eigen zeehaven, 100 kilometer eigen spoor, ‘de locomotief heeft hier altijd voorrang’, 80 kilometer aan wegen, een eigen viswinkel, een verbandpost, eigen brandweer, een eigen busdienst, een eigen milieupatrouille en vijf ploegendiensten die afwisselend 8 uur per dag werken. Van Boesschoten: ‘Het draait hier 365 dagen per week door, 24 uur per dag. Als de roosters worden opgemaakt zie je meteen of je komend jaar vrij bent of moet werken tijdens kerst en oud & nieuw.’ Als de stoom uit de pijpleidingen in zicht komt, wijst de woordvoerder op de milieu-installaties, ‘die zijn groter dan de fabrieken zelf.’
We passeren de Pelletweg en de Van Deldenweg, met onderweg grote borden met de tekst ‘Blijf alert op stof.’ En we stoppen ook even voor de Kooks- en Gasfabriek 2, de meest vervuilende fabriek op het terrein, ‘waar veel over te doen is.’ Tata Steel wil de fabriek in 2030 sluiten, als de eerste installatie draait voor de waterstofroute. Zijn eigen favoriet op het terrein? ‘Onder andere de warmbandwalserij: ‘daar worden dikke plakken staal uitgewalst tot dun staal tussen de 1,5 en 25 mm. Aan het eind komt het eruit als staalrol. Prachtig!’
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in