De stad van de toekomst: grijs met een gouden randje

Dat zeggen Dorien Manting en Leo van Wissen. Eerstgenoemde is hoogleraar bevolkingsdynamiek en ruimtelijke ontwikkelingen en sectorhoofd Verstedelijking en Mobiliteit Planbureau voor de Leefomgeving. Van Wissen is hoogleraar economische demografie.

In de komende decennia vergrijst de bevolking van Nederland sterk. Vandaag de dag wonen er 1,2 miljoen 75-plussers in Nederland. In 2040 zijn dat er met een kleine 2,6 miljoen ruim twee keer zoveel. Het aantal AOW-ers is dan ongeveer 3,9 miljoen.

"De vergrijzing is een succesverhaal! We gaan langer leven en daar kan de samenleving van profiteren"

Voor de vergrijzing zijn drie oorzaken. Ten eerste worden er relatief minder kinderen geboren. In elk geval onvoldoende om de huidige generatie ouderen te vervangen.

Ten tweede bereikt de omvangrijke groep babyboomers, geboren tussen 1945 en 1965, de pensioengerechtigde leeftijd. En ten derde leven we gemiddeld steeds langer.

Consequenties

Veel ouderen wonen nu vooral in de grote steden. In de toekomst neemt dit nog sterk toe, omdat veel van de huidige volwassenen in de stad blijven wonen en daar oud worden. Hoewel in 2040 de grote concentratie ouderen in de Randstad het meest opvalt, nemen ook in (grotere) gemeenten in de rest van Nederland de aantallen 75-plussers sterk toe.

In absolute aantallen uitgedrukt, wonen er dus veel ouderen in de stad en dat heeft consequenties. De groep mensen die werkt, wordt steeds kleiner ten opzichte van de groep die is gepensioneerd.

Toch wil Leo van Wissen allesbehalve spreken over een ‘probleem’ dat zich de komende decennia aandient.  Er moet anders tegen de vergrijzing worden aangekeken, vindt hij. “Het is een succesverhaal! We gaan langer leven en daar kunnen we van profiteren. En als we dat op tijd doen dan is de vergrijzing in feite een toegevoegde betekenisvolle levensfase.”

FOTO Leo Van Wissen: “Ouderen gaan straks naar Turkije voor een nieuwe heup. En aansluitend plakken ze er nog twee weken vakantie aan vast.”

Window of opportunity

Het eerste waar mee moet worden afgerekend is het beeld van iemand die met pensioen gaat, menen de twee experts. “Het is een misverstand dat 65-plussers van nu en straks oud en kwetsbaar zijn. En dat zij enkel zorgen dat de zorgkosten de pan uit gaan rijzen”, zegt Dorien Manting.

“De nieuwe generatie ouderen is veelal hoog opgeleid en neemt een omvangrijk reservoir aan kennis, tijd en vaardigheden met zich mee.”

"Hou de Rolling Stones als voorbeeld voor ogen. Dat is feitelijk een groep bejaarden die nog uiterst vitaal is"

“Vaak denken we bij ouderen aan onze grootouders die op 70-jarige leeftijd echt versleten waren”, voegt Van Wissen toe. Het is goed voor ons perspectief om er anders naar de komende generatie ouderen te kijken. Hou de Rolling Stones als voorbeeld voor ogen. Dat is feitelijk een groep bejaarden die nog uiterst vitaal is.”

Van Wissen en Manting spreken allebei over de termen ‘the window of opportunity’ en ‘de energieke samenleving’ die ons te wachten staan. Het komt in grote lijnen op hetzelfde neer: de nieuwe generatie gepensioneerde ouderen doen de komende tientallen jaren nog volop mee en de samenleving plukt hier de vruchten van.

Toch is de samenleving zich allerminst bewust van de kansen die senioren met zich meebrengen, vindt Van Wissen.

“Loop maar eens door een winkelstraat: daar zie je alleen maar winkels met gescheurde spijkerbroeken in de etalages en komt er harde housemuziek uit de speakers. Alsof we allemaal eeuwig jong blijven.”

Marketeers en ondernemers die echter durven te mikken op de nieuwe ouderen, en dit hip kunnen vermarkten, hebben goud in handen, beweert hij. “Het is de doelgroep met de grootste koopkracht en de meeste vrije tijd. Je bent dief van je eigen portemonnee als je daar niks mee doet.”

Vrijetijdsector

Zo biedt de steeds grotere groep ouderen kansen voor de vrijetijdssector. Ouderen zijn volgens Manting namelijk zeer actief in hun vrije tijd. “Door de vergrijzing neemt op korte termijn het aantal binnenlandse en buitenlandse vakanties toe. Maar ook de cultuursector, hotellerie, de horeca en retail gaan profiteren van senioren die dagjes weg gaan.”

Van Wissen ziet zelfs een combinatie van leisure en zorg ontstaan. “Ouderen die naar Turkije gaan voor een nieuwe heup. En aansluitend plakken ze er nog twee weken vakantie aan vast.”

"De ruimtelijke ordening en het transport in de toekomstige stad moeten volledig senior-proof zijn" 

Ondanks hun actieve bestaan, brengen ouderen ook veel vrije tijd door in en om het huis en in hun directe woonomgeving. En naarmate zij ouder worden, neemt hun actieradius af.

Dat is koren op de molen voor lokale middenstanders en internetbezorgdiensten, aldus Manting: “Afhankelijk van het gedrag van aanbieders en het veranderend consumptiegedrag van ouderen kan in de komende tien, vijftien jaar het voorzieningenlandschap in steden en buurten dan ook geleidelijk veranderen.”

Zorg en wonen

Om optimaal te profiteren van de vergrijzing moet er wel flexibeler worden omgegaan met werken en niet-werken voor mensen van 65 jaar of ouder, vindt Manting. “We moeten ze de vrije keus geven. Veel mensen willen nog deel uit maken van actieve samenleving.”

Zo ziet ze voor deze groep een belangrijke rol weggelegd voor de zorgmarkt. “Ouderen zijn een potentiële bron voor mantelzorg en voor vormen van zelforganisatie en nieuwe lokale initiatieven”, zegt zij.

Bijvoorbeeld met betrekking tot de organisatie van zorgcoöperaties, onderlinge hulp en het aanbod van voorzieningen en diensten. “De samenleving kan op de korte termijn mede drijven op dit reservoir aan hoogopgeleide en vitale ouderen.”

"De window of opportunity is niet voor eeuwig"

De zorg verandert de komende jaren ook omdat veel ouderen in hun (eigen) woning willen blijven wonen, óók wanneer zij minder mobiel en vitaal worden. Manting: “Dat betekent een vaarwel voor traditionele zorgtehuizen en grote mogelijkheden voor zorg op maat én aan huis.”

Dat men in huis oud wil worden heeft ook effect op de eisen van de woonkwaliteit. Naarmate mensen ouder worden groeit ook de behoefte aan ondersteunende faciliteiten in en rondom het huis, weet Van Wissen. “Daar ligt een megakans voor innovatie, zoals vernieuwende trapliften, speciale tv schermen en hulpmiddelen voor computers.”

Mobiliteit

De toename van het aantal oudere ouderen (75+), die vooral over ongeveer tien jaar een vlucht gaat nemen, vraagt om scherpere eisen aan de toegankelijkheid en veiligheid van de openbare ruimte en de verkeersinfrastructuur, aldus Manting.

“De ruimtelijke ordening en het transport in de toekomstige stad moeten volledig senior-proof zijn. Dat vraagt om volop vernieuwing en laagdrempelige oplossingen, zoals zelfrijdende auto's.”

De vergrijzing draagt ook een steentje bij aan een gelijkmatiger spreiding van het (auto) verkeer over de dag. Immers, ouderen verplaatsen zich minder vaak, minder ver en op andere tijdstippen dan jongere generaties. “Zij mijden de ochtendspits, en in mindere mate de avondspits en dat zorgt voor minder congestie”, zegt Manting.

Nieuwe fase

De window of opportunity is niet voor eeuwig. Net zo geleidelijk als de grootschalige vergrijzing zich aandient, neemt deze na vijftien tot twintig jaar ook weer af. Dit zorgt voor een nieuwe fase, verwacht Van Wissen. “De verhoudingen tussen diverse generaties stabiliseert zich weer.”

De professor vermoedt dat er in die periode extra ruimte is voor vernieuwing. “Wijken en woningen die gemaakt zijn om de babyboomgeneraties onderdak te bieden, voldoen dan niet meer aan de eisen. Ik kan me dus voorstellen dat er een kwaliteitsslag plaatsvindt.”

FOTO Dorien Manting: "Het is een misverstand dat 65-plussers van nu en straks oud en kwetsbaar zijn."

Foto: Flickr,  Creative Commons (Cropped By DuurzaamBedrijfsleven)