Mest zonder ammoniak: is dit de oplossing voor de stikstofcrisis?

De stikstofuitstoot rond Natura2000 gebieden moet met 70 procent worden teruggedrongen. En dat betekent dat niet alle boeren door kunnen gaan met hun bedrijf, staat in de stikstofplannen van het kabinet. Een plan dat voor veel onrust zorgt bij de boeren, die massaal op hun trekkers springen om actie te voeren. Volgens Adriaan Lieftinck, CEO van Mezt, kunnen de boeren die blijven onderdeel worden van de oplossing. Door een machine aan te schaffen die stikstof direct uit mest kan winnen. Zodat het niet in de natuur terecht komt.

Ammoniak

De stikstof die neerdaalt in de Natura 2000-gebieden komt volgens het RIVM voor ongeveer 60 procent door ammoniak uit de veehouderij. Dat is een stikstofverbinding die ontstaat door het samenkomen van mest en urine van een koe. Ammoniak komt in de lucht terecht en slaat vervolgens neer in de natuur, waar het voor verzuring van de bodem zorgt. Kwetsbare planten en dieren die er niet tegen kunnen verdwijnen daardoor. En zo blijven er alleen maar planten over die er wel tegen kunnen: veel van hetzelfde, en daarom slecht voor de biodiversiteit.

Al tientallen jaren komt er in Nederland teveel stikstof en ammoniak in de lucht en natuur terecht. Ook de industrie, bouw en het verkeer dragen daar aan bij. Vanwege een uitspraak van de Raad van State moet de stikstofuitstoot drastisch worden verminderd, omdat het eerdere Programma Aanpak Stikstof (PAS) de stikstof onvoldoende terugdrong. Door die uitspraak zijn veel vergunningen ongeldig verklaard, wat ervoor zorgde dat we in een stikstofcrisis terecht kwamen.

Lees ook: Kabinet eist maatregelen van provincies om stikstofuitstoot omlaag te brengen

Veestapel verkleinen

Het kabinet moet daarom de stikstofuitstoot drastisch omlaag brengen. En het eist dat provincies maatregelen opstellen om dat te doen. In veel gebieden moet de uitstoot zelfs met 70 procent naar beneden. Boeren in kwetsbare gebieden hebben de keuze: óf hun bedrijf verduurzamen óf verplaatsen. Maar, zeggen ministers Van der Wal en Staghouwer eerlijk: niet alle boeren kunnen door met hun onderneming.

Boeren kunnen hun uitstoot verminderen door hun veestapel te verkleinen. Ook zijn er steeds meer innovatieve technieken zoals luchtwassers is stallen die de stikstofuitstoot van boerderijen omlaag brengen. Maar de stikstof uitstoot verdwijnt daarmee niet. Lieftinck zegt dat met zijn technologie voor bijna 90 procent wèl te kunnen. Zijn machine haalt ammoniak en methaan (een 27 tot 34 keer sterker broeikasgas dan CO2) direct uit de mest. “Door mest langs membranen te leiden en aan ionen te trekken, krijg je kalium- en ammoniumionen. Dat komt er vervolgens als een soort water uit, een oplossing van een zuivere stikstof en zuivere kalium”, zegt Lieftinck via een videoverbinding. “Met deze gepatenteerde techniek, die promovendus Niels van Linden geschikt heeft gemaakt voor dierlijke mest, kunnen we 70 tot 89 procent van de ammoniakuitstoot reduceren.”

Mest als grondstof

De ammoniak uit de mest kan als vervanger dienen voor de kunstmest die nu gebruikt wordt. Dat maakt van de mest een grondstof in plaats van struikelblok. “Nu moeten boeren hun mest laten afvoeren voor vele duizenden euro’s, en kopen ze de veel duurdere fossiele kunstmest in. Dat zorgt ook nog eens veel CO2- omdat er aardas voor nodig is”, zegt Lieftinck.

Door het ammoniumconcentraat direct uit de mest te gebruiken, is er geen kunstmest nodig. Dat scheelt volgens de ondernemer in de uitstoot. “Door de overgebleven mest waar alle nutriënten uit zijn gehaald vervolgens te vergisten, haal je er ook nog biogas uit. Een vervanger voor aardgas.”

Met zijn machine wil Lieftinck de transitie naar een circulaire landbouw mogelijk maken. Het oorspronkelijke idee kwam van professor Jules van Lier en promovendus Niels van Linden, om zo ammoniak uit rioolzuiveringsinstallaties te onttrekken. Want ammoniak zit ook in de uitwerpselen van de mens, samen met fosfaat en kali. De mineralen waarvan planten gaan groeien. “Als je die drie mineralen uit poep wint, kun je ze gebruiken voor heel precieze bemesting. En je hoeft geen fosfaat, ammoniak en kali meer te importeren.” Een circulaire oplossing voor ontlasting.

Lees ook: Tweede Kamer wil poep recyclen

Techniek heeft een impuls gekregen

Het idee sloeg aan. Mezt werd winnaar van de Blue Tulip Award in 2021 en kreeg allerlei subsidies om de techniek verder uit te werken. Er zijn meerdere patenten aangevraagd en inmiddels lopen er ook gesprekken met verschillende investeerders. Aan het einde van dit jaar moet de eerste in gebruik zijn.

“De techniek heeft een impuls gekregen door de stikstofcrisis. Je ziet allerlei apparatuur opkomen. Koeien wc’s, stikstofkrakers, scheiding aan de bron. Dat is heus niet allemaal een succes, maar de politiek schiet nu veel te snel naar het krimpen van de landbouwsector. Zonder te denken: hoe helpen we de sector minder ammoniak uit te stoten?”

Lees ook: Boeren niet uitkopen, maar omscholen

Enthousiaste boeren

Lieftinck vindt dat het kabinet de bijdrage van innovatie zwaar onderschat. “We wisten drie jaar geleden, sinds de uitspraak van de rechter, dat de stikstofemissie drastisch omlaag moest. Kijk wat er sindsdien al is ontstaan.” Toen Lieftinck zijn machine zo’n twee jaar geleden presenteerde, kreeg hij veel berichten van enthousiaste boeren. En tijdens het stikstofdebat dat donderdag tot diep in de nacht doorging, werd Mezt ook aangehaald als mogelijke oplossing. Landbouwminister Staghouwer zei toen op de hoogte te zijn van de Delftse start-up. “Het is een interessante innovatietechniek om stikstof af te vangen. Dit soort technieken zijn behulpzaam om te kijken of we in de toekomst naar kunstmestvervangers kunnen.”

Nog even afhankelijk van vergunningen en subsidies staat het eerste prototype van de machine aan het einde van dit jaar bij de eerste boer. Kosten? Ongeveer een kwart miljoen euro.

En hoe weten we zeker dat deze techniek ook echt werkt? Want er is veel te doen over systemen die toch een stuk minder uitstoot reduceren dan beloofd. “Die systemen zuigen het ammoniakgas op uit de mestopslag. Maar omdat ammoniakgas heel vluchtig is, ontsnapt er ook een deel de atmosfeer in”, zegt Lieftinck. “In onze machine binden we de ammoniak tot ammoniumsulfaat. Dat betekent dat het niet meer kan neerdalen als stikstof, omdat het N-molecuul al gebonden is. Daardoor komt er bij onze techniek veel minder ammoniakgas vrij als je de mest uitrijdt op het land.” Dat is het grote voordeel van ‘zijn’ Mezt, zegt Lieftinck. En hij is klaar om zijn stikstofvreter met de wereld te delen.