Circle Economy, MVO Nederland, Accenture en DuurzaamBedrijfsleven Media organiseren dit jaar voor het eerst het nationale onderzoek Circular Economy Index. Dit interview is onderdeel van het rapport 'From rhetoric to reality, The Circular Economy Index of Dutch businesses'. Andere geïnterviewden zijn Philips Lighting, HP, Brabantia en Landal Greenparks & Van Gansewinkel.
Midden op tafel, in het statige hoofdkantoor van ProRail in Utrecht, ligt een elektrische schakeling. Het apparaat is zo groot als een schoenendoos.“7.500 wissels, bijna 12.000 seinen en ruim 2.700 overwegen worden bediend met dit soort schakelingen”, vertelt Dimitri Kruik, directeur Procurement bij ProRail. “Het is Marshall-techniek die dateert van net na de Tweede Wereldoorlog. Deze komt uit 1981. Ze worden uit elkaar gehaald, schoongemaakt en weer in gebruik genomen.”
“Er liggen kansen vanuit het karakter van het modulaire en demontabele systeem van dwarsliggers, spoorstaven en klemmen”
De spoorsector staat volgens Kruik van oudsher open voor ideeën voor hergebruik en levensduurverlenging. “De activabasis er een van hergebruikte materialen”, vertelt hij. “Spoorstaven zijn bijvoorbeeld van een heel hoogwaardige staalsoort gemaakt. Het is zonde om die weg te gooien wanneer er haarscheurtjes in komen. Deze componenten gaan linea recta de hoogovens in om er nieuw staal van te maken.”
“Er is op het spoor jaarlijks tussen € 15 mln en € 35 mln te besparen met het toepassen van circulaire principes”, zegt Hermen Jan van Ree, die namens Royal HaskoningDHV betrokken is bij het initiatief Circulair Spoor. “Er liggen kansen vanuit het karakter van het modulaire en demontabele systeem van dwarsliggers, spoorstaven en klemmen.”
Circulaire economie
Behalve kansen vanuit het materialenperspectief, ligt er ook een belofte vanuit andere eigenschappen van de sector. TNO wijst in het whitepaper ‘Visie op de circulaire economie voor de spoorsector‘ op het kleine aantal financiers en afnemers dat actief is. Een sectortransitie vergt daardoor een beperkt aantal koplopers. Ook het feit dat ProRail veel regelgeving zelf schrijft, maakt het volgens TNO mogelijk dat de voorwaarden voor een circulaire transitie sneller kunnen worden geschapen.
“Dat is een kans, maar er zijn ook belemmeringen”, zegt Kruik. “Veiligheid is heel belangrijk. Dat zit heel diep in het bedrijf. Bij een wissel gaat het om wat hij te lijden heeft gehad en hoe lang hij belasting nog aan kan. Anderzijds is het spoor niet overal even druk. Er zijn bedrijventerreinen waar een of twee keer per week een trein komt. Daar kun je een wissel hergebruiken.”
Van Ree: “De spoorsector staat bol van ontwerpvoorschriften en productspecificaties die de veiligheid moeten garanderen. Daarnaast vraagt de sector veelal om bewezen technologieën, wat de introductie van nieuwe duurzame producten bemoeilijkt.”
Circulair Spoor is een initiatief van ProRail, Royal HaskoningDHV, Voestalpine en Bam Groep. De betrokken partijen richten zich op een aantal voorbeeldprojecten. Zoals de herontwikkeling van het spooremplacement in Groningen. “Daar wordt ingezet op 100 procent hergebruikt materiaal”, zegt Van Ree. “En het is rendabel.”
Incentives
Een van de succesfactoren voor dit soort projecten is het inbouwen van de juiste incentives in het inkoopproces. “Aannemers hebben te maken met grote tijdsdruk”, zegt Van Ree. “Ze moeten binnen 4 uur een wissel vervangen. In dat tijdsbestek moet heel veel gebeuren. Gevolg is dat de wissel vaak in stukken wordt geslepen. Dan is hij niet meer herbruikbaar. De kunst is dus om de goede incentives in te bouwen.”
Tot nu toe werd vooral gewerkt met alleen de CO2-prestatieladder. Die prikkelt de opdrachtnemer om naar eigen inzicht CO2 te reduceren in zijn projecten. De ladder eist dat hij daarbij ambitieus is, om te beginnen zijn eigen CO2-uitstoot reduceert, en hoog op de ladder ook in de keten doorpakt door de inkoop van CO2-arme materialen voor zijn projecten. Grotere bedrijven moeten ook nog met innovaties te komen voor verdergaande CO2-reductie. De ladder blijkt een echte innovatiemotor.
“De kunst is om de goede incentives in te bouwen”
Kijk je echter goed naar een concreet project, dan is er nog veel meer mogelijk. Bedrijven willen hun CO2-innovaties ook verzilveren in de contracten, om het verdienmodel van duurzame maatregelen meer richting een rendabele businesscase te krijgen. Een manier om dat te doen is met DuboCalc, een rekenmethode om alle milieueffecten van een materiaal, vanaf de winning tot en met de sloop, door te rekenen.
Inmiddels zijn de eerste projecten met DuboCalc aanbesteed. Zoals in Bunnik, waar de methode bij de aanleg van een aantal onderdoorgangen heeft geleid tot een besparing op milieukosten waaronder CO2, van 17 procent. Een volgende stap is vorig jaar gezet door de belangrijkste zestien spoormaterialen in DuboCalc op te nemen. ProRail heeft vervolgens de leveranciers uitgedaagd om ook duurzame alternatieven aan te melden.
Innovatie
Kruik: “Als je bedrijven ruimte biedt en vervolgens afrekent op prestatie, ontstaat innovatie. Dat zien we ook in onderhoudscontracten voor seinen. Daar waar we prestatieafspraken hebben vastgelegd op basis van storingen, wordt nu steeds meer LED-verlichting gebruikt in plaats van conventionele verlichting. Dat geeft minder storingen en minder stroomverbruik. Zo laat je de kracht van de markt voor je werken.”
De grootste uitdaging voor circulariteit op het spoor ligt volgens Van Ree op de stations. “Het spoor bestaat uit staal, beton en koper. Maar stations zijn veel complexer.” Van Ree wijst op een kiosk op Utrecht Centraal Station. “Die heeft er tijdens de verbouwing minder dan een jaar gestaan en werd toen met een grijper weggebroken. Dat kan beter. De winkels op de stations zijn inmiddels plug en play: Albert Heijn eruit en Burger King erin. Dat geldt ook voor het stationsmeubilair.”
Wie met de trein naar het buitenland reist, ziet het meteen. Alles ziet er daar anders uit. “Het spoor is een lokale markt die is opgebouwd rondom specifieke behoeften”, beaamt Kruik. Zou de transitie naar een circulair spoor niet sneller verlopen wanneer landen niet zelf het wiel proberen uit te vinden?
Levensduur
“We hebben gesprekken met Zweden om de standaarden in de markt te laten aansluiten. Maar dat is niet gemakkelijk. Dat heeft ook met levensduur te maken, want onderdelen gaan veertig jaar mee. Dat koester je vanuit circulariteit maar niet vanuit innovatie.”
“Samenwerking is de sleutel. Ik denk dat er her en der hoofden bij elkaar gestoken worden om dit voor elkaar te krijgen”
ProRail heeft samen met NS en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu de CO2-visie spoor getekend. In 2050 moet het spoor klimaatneutraal zijn. Ook het hergebruik moet omhoog. “Ambitieus”, zegt Kruik. “Maar de ontwikkelingen gaan nu zo snel dat we ambitieus mogen zijn.”
De markt zal dus snel moeten wennen aan de circulaire economie. Dat zal echter niet zonder slag of stoot gaan, verwacht Van Ree. “Kosten gaan verschuiven, invloeden zullen anders liggen”, zegt hij. “Het is nog niet duidelijk wie de winnaars en verliezers worden als we echt circulair gaan. Een circulaire, duurzame spoorstaaf vraagt meer denkkracht van de advies- en ingenieursbureaus, terwijl er minder opdrachten zullen zijn voor de onderhoudsaannemers.”
De druk vanuit de overheid om circulair te ondernemen in de spoorsector zal de komende jaren alleen maar toenemen. Volgens Van Ree is het een voordeel dat partijen in de sector elkaar goed kennen. “Samenwerking is de sleutel. Ik denk dat er her en der hoofden bij elkaar gestoken worden om dit voor elkaar te krijgen.”
Foto's boven en onder: Stefan Verkerk
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
