Het ‘aanvaringsrisico’ van vogels met wieken van windmolens op zee is laag, bleek eerder deze maand uit twee onderzoeken in opdracht van Eneco en de Rijksoverheid. Vattenfall en Ørsted trokken eerder dit jaar vergelijkbare conclusies. Vattenfall zegt zelfs dat gedurende het tweejarige onderzoek geen enkele vogel tegen een rotorblad is gebotst.
De onderzoeksresultaten geven een ander beeld dan de verwachtingen van Wageningen Marine Research. Eerder dit jaar verklaarde een ecoloog van het onderzoeksinstituut in het AD dat verwacht wordt dat vanaf 2050 jaarlijks 4.400 jan-van-gents doodgaan door botsingen met windturbines op zee. Ook voor meeuwen verwacht het onderzoeksinstituut in 2050 jaarlijks 3.650 fatale botsingen. Het AD-artikel werd breed opgepakt door andere media waarbij krachttermen en verwijten als ‘massaslachting’ en ‘jan-van-gents dood door windmolenparken van Groenlinks’ niet werden geschuwd.
Slachtoffers berekenen
“In het AD wordt onderzoek aangehaald van het door de overheid gefinancierde ‘Wind op zee ecologisch Programma’ (Wozep) naar ecologische effecten van wind op zee”, zegt Tim van Oijen, beleidsmedewerker bij Vogelbescherming Nederland. “Een onderdeel daarvan zijn de KEC-effectbeoordelingen. KEC staat voor Kader Ecologie en Cumulatie. Met behulp van modelberekeningen is een inschatting gemaakt van wat er gebeurt met vogelpopulaties bij verschillende scenario’s voor de uitbreiding van windmolens op zee.”
Meer turbines, meer botsingen
Het getal van 4.400 jan-van-gents is gebaseerd op een extrapolatie van zo’n KEC-berekening en geldt in dit geval voor een scenario van X-aantal windturbines op zee in 2050. Met alle projecten die nu gepland zijn, verwacht Stichting De Noordzee dat dit er in 2050 4.332 zijn. Op dit moment staan in dit zeegebied 602 turbines.
Bij KEC-berekeningen horen nogal wat aannames, zegt Van Oijen. “Maar duidelijk is dat tientallen soorten risico lopen. En specifiek vier soorten, waaronder de jan-van-gent, lopen een verhoogd risico. Deze effectbeoordelingen kunnen met nieuwe kennis verbeterd worden. Ze geven wat ons betreft het best de stand van zaken weer.”
Spelen met wieken
Maar hoe zit het dan met de onderzoeken van Vattenfall en Eneco? “Laat voorop staan dat dit soort onderzoeken zeer welkom zijn”, zegt Van Oijen. “Hieruit blijkt dat verschillende vogelsoorten goed in staat zijn om windturbines te mijden. Uit dit en ander onderzoek weten we dat sommige vogels op grote afstand van turbines hun koers wijzigen, terwijl weer andere praktisch met de wieken kunnen spelen.”
De onderzoekers van Vattenfall hebben heel specifiek gekeken naar één locatie: het windpark bij Aberdeen (Schotland). “Het lijkt erop dat de vogels die daar voorkomen overdag goed zijn in ontwijken”, zegt Van Oijen. “Maar het gegeven dat ze nul vogeldoden hebben gesignaleerd, vraagt om een nuancering. ’De studie heeft niet bekeken wat er ’s nachts gebeurt, en tijdens extreem of mistig weer, terwijl de echte zeevogels continu op zee vliegen.”
Ongeïdentificeerde meeuw
Ook Eneco deed veldonderzoek bij een specifiek windmolenpark met behulp van camera’s en radars. Gedurende de vier jaar dat onderzoeksbureaus Waardenburg Ecology en Dansk Hydraulisk Institut de plek in de gaten hielden filmden ze slechts twee aanvaringen. Een keer moest een zilvermeeuw het bekopen, een andere keer een ‘ongeïdentificeerde grote meeuw’.
Maar de verstoring van vogels door windmolens gaat verder dan de kans op een klap van de wieken. “Wanneer windparken geplaatst worden in de buurt van broedgebieden kan dit de leefbaarheid ernstig verstoren”, zegt Van Oijen. “Het gevolg kan bijvoorbeeld zijn dat vogels op een andere plek voedsel moeten zoeken. En omvliegen is energieverlies. Daar horen ook weer risico’s bij.”
Windparken stilgezet
Er is nog weinig zicht op hoeveel trekvogels het slachtoffer worden van windmolens op de Noordzee. Uit radargegevens is bekend dat een groot deel van de miljoenen vogels die in voor- en najaar over de Noordzee trekken, op de hoogte vliegen waar de turbinebladen draaien. Om het risico op botsingen te verkleinen werden daarom afgelopen zaterdag voor het eerst meerdere windmolenparken op de Noordzee voor vier uur vrijwel stilgezet.
Een ‘vogeltrek voorspellingsmodel’ ontwikkeld door een PhD-student van de Universiteit van Amsterdam maakt het mogelijk om op basis van weerdata en vogelradars een massale vogeltrek twee dagen van tevoren te voorspellen. Die voorspelling wordt ook nog naast voorspellingen door vogelexperts gelegd. Door de tijdspanne van twee dagen kon netbeheerder TenneT op tijd op het stilvallen van de windparken anticiperen en stabiliteit op het net garanderen.
Vaker rekening houden met vogeltrek
Van Oijen is in ieder geval blij met het stilzetten van de windparken. “Twee keer per jaar, in het voorjaar en het najaar, trekken er op sommige nachten miljoenen vogels over de Noordzee. Met de groei van het aantal windparken op de Noordzee is het uitermate belangrijk dat we dit doen op een ecologisch zo verantwoord mogelijke manier met minimale impact op de Noordzee. Het tijdelijk stilzetten van de turbines tijdens de vogeltrek draagt daaraan bij.”
De procedure zal vanaf dit najaar een officiële maatregel worden. Rijkswaterstaat, de instantie die de procedure van het stilzetten van windparken heeft ontwikkeld, gaat het proces de komende periode verder optimaliseren.
Technologie en verf
Ondertussen loopt het onderzoek naar vogelbotsingen met wieken door. Geavanceerde technologie zoals trillingsmeters en warmtecamera’s maakt het steeds meer mogelijk om werkelijke botsingen te meten, in plaats van af te gaan op aannames. Met dit soort metingen kan ook getoetst worden hoe effectief het stilzetten van windparken is.
Ook wordt gewerkt aan slimme preventie. Zo werd eind vorig jaar als experiment bij zeven windmolens van windpark Eemshaven een van de drie wieken zwartgeverfd. Door het kleurverschil spotten de vogels eerder de wieken, en ontwijken ze de turbines sneller is de verwachting.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
