Schaliegas: Fata morgana in de polder

Volgens experts staan we op de drempel van de gouden eeuw van gas. Vooral schaliegas is in opmars. Voorstanders voorzien een grote bron van goedkope energie. Een bedreiging voor groene energie?

Onlangs verscheen er een artikel in het Financieele Dagblad dat repte over de mogelijkheden van schaliegas voor een overgang naar een duurzame energievoorziening. Het enige wat er volgens het artikel moet gebeuren is “de tegenstand overwinnen”.

Tijd dus om de feiten na te lopen. Zijn de zorgen over schaliegas echt zo ongegrond? Wegen de voordelen daar niet alsnog tegenop? Gaat, bijvoorbeeld, de overgang naar een duurzame energievoorziening wel hand in hand met de vervuilende methodes om schaliegas te winnen?

Nederlandse flirt

Het simpele antwoord is: het hangt er vanaf waar je staat. In de Verenigde Staten zorgde schaliegas voor een ware revolutie. Volgens een adviesorgaan van de Amerikaanse overheid, de U.S. Energy Information Administration (EIA), zal het land dankzij de ontwikkeling van schaliegas op termijn gasexporteur worden in plaats van importeur. Het EIA verwacht de totale gasproductie tegen 2035 voor ongeveer de helft uit schaliegas bestaat, in 2010 was dit nog 23 procent.  De totale productie van gas zal in die periode met 250 procent toenemen.

Ook Nederland flirt met de mogelijkheden van schaliegas. De Nederlandse ondergrond beschikt volgens kennisinstituut TNO over 200 tot 500 miljard kubieke meter schaliegas. Dit zou bij de huidige gasprijs goed zijn voor een opbrengst van €50 tot  €125 mrd – nog zonder de kosten mee te tellen. Een snelle rekensom leert ons dat we in het meest positieve scenario nog tien jaar extra in onze eigen gasbehoefte kunnen voorzien als het einde van de huidige reserves in Slochteren in zicht is.

De Nederlandse ondergrond beschikt  over 200 tot 500 miljard kubieke meter schaliegas. TNO

Volgens Jeroen de Joode, gasexpert bij onderzoeksinstituut ECN, is de schatting van TNO erg optimistisch: “Het is technisch erg lastig.” Schaliegas zit in Europa veel dieper dan in de VS. “En omdat er maar weinig proefboringen zijn geweest is er überhaupt weinig bewijs.”

‘Heel erg klein’

Voor Lucia Geuns van het Haagse kennisinstituut Clingendael is dat precies waarom het belangrijk is dat er op korte termijn een proefboring in Nederland plaats vindt. Tegenover het FD: “Alleen door te boren kun je de precieze omvang van de schaliegasreserves vaststellen. Dan weet je hoe lang gas nog een rol kan blijven spelen in de Nederlandse energiemix. Ook als de reserves tegenvallen wil je dat zo snel mogelijk weten. Dan kunnen we tijdig op zoek naar alternatieven.”

De Joode blijft sceptisch. In Polen, waar men toch grootste verwachtingen had van schaliegas, vielen proefboringen  tegen. Uit de meest recente cijfers van het Poolse Nationale Geologische Instituut (PIG) bleek dat de voorraden zo’n zeven tot twaalf keer lager uitvielen dan eerdere schattingen. Deze onzekerheden brengen ook onduidelijkheid over de kosten met zich mee.

“De kans dat schaliegas in Nederland commercieel aantrekkelijk wordt is heel erg klein,” aldus De Joode. Hierdoor is het ook onwaarschijnlijk dat schaliegas zo goedkoop kan worden dat het, los van onze eigen gasvoorraad, kan concurreren met de import van conventioneel gas.

De kans dat schaliegas in Nederland commercieel aantrekkelijk wordt is heel erg klein. Jeroen de Joode, expert ECN

Dat kan anders zijn in landen met grotere reserves en een grote importafhankelijkheid, zoals de VS, Polen en Oekraïne. Grote hoeveelheden gas in Polen en Oekraïne zouden deze landen minder afhankelijk maken van de grillen van hun Russische buurman. De directe voordelen van schaliegas zijn voor deze landen groter dan voor Nederland, dat naast Slochteren ook nog eens beduidend meer importmogelijkheden heeft.

Milieurisico’s

Naast onzekerheden over de daadwerkelijke voorraad schaliegas en de kosten spelen ook milieuoverwegingen een belangrijke rol.  Bij de winning van schaliegas zijn veel water en chemicaliën nodig. Een risico hierbij is dat het grondwater door de chemicaliën vervuild raakt. De omstreden Amerikaanse documentaire ‘Gasland’ uit 2011, bracht de gevolgen van schaliegaswinning in de VS in beeld. Het zwengelde wereldwijd de discussie aan over de milieugevolgen van schaliegas.

Door deze milieuoverwegingen werden proefboringen afgelopen juni in Nederland al stilgelegd. Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I) wil eerst een onderzoek uit laten voeren naar de ecologische impact van schaliegasboringen.  Volgens ingewijden was het plan dit onderzoek door TNO uit te laten voeren, een verklaard voorstander van schaliegas. Dat is geblokkeerd door de Tweede Kamer. Een Europese aanbesteding voor het onderzoek is nu in gang gezet. Tot de conclusies bekend zijn geldt er een moratorium op proefboringen.

Onzekerheid over de milieugevolgen zorgt ook in de rest van Europa voor een barrière in de opmars van schaliegas. Frankrijk, Bulgarije, Roemenië en Tsjechië hebben schaliegasboringen tot nader order om deze reden opgeschort.

Doos van Pandora

Ironisch genoeg is schaliegas voor het milieu niet alleen maar een doos van Pandora.  Juist in landen zoals Polen en de VS waar men veel kolen verstookt kan een overstap naar schaliegas, een relatief ‘schone’ fossiele brandstof, een CO2-reductie bewerkstelligen.  De VS was volgens de International Energy Agency (IEA) zelfs het land met de grootste CO2-reductie de afgelopen jaren. De opkomst van schaliegas zorgde ervoor dat veel kolencentrales werden gesloten.

Op korte termijn is er dankzij het overschakelen van kolen naar schaliegas voor het klimaat veel te winnen. Op lange termijn gaat dit niet op. Als we op toe willen naar emissiereducties van meer dan 80 procent dan is gas geen optie meer. Een overstap naar duurzame energie is dan onvermijdelijk.

Hernieuwbare energie: zorgen

In het artikel van het FD wordt gezegd dat schaliegas een ‘emotioneel’ onderwerp is waarover het moeilijk is een ‘rationele discussie’ te voeren. In die discussie komt steevast het argument naar voren dat schaliegas pieken in de energievraag zou kunnen opvangen wanneer de levering van duurzame energie tekortschiet.  Wat als er geen wind waait?

Wat als er geen wind waait?

Vanwege de lage commerciële waarde denkt De Joode dat dit in Nederland niet het geval zal zijn: “Schaliegas is in Nederland geen transitiebrandstof.” Daarnaast is het ook technisch voorlopig niet noodzakelijk. Gegevens van ECN laten zien dat de huidige gasvoorziening, maar ook reeds bestaande kolencentrales, en groene energiebronnen uitstekend zelf in staat zijn om (toekomstige) pieken in de elektriciteitsvraag te voorzien. Ook in landen als Denemarken en Duitsland, waar het aandeel groene energie beduidend groter is leveren pieken in de energievraag vooralsnog geen problemen op.

Maar ook hier verschilt de situatie per land. Grote hoeveelheden schaliegas in de VS, Polen en Oekraïne zouden de gasprijs wél kunnen drukken. Wanneer de gasprijs laag is dan zou het voor bedrijven en overheden minder interessant zijn om te investeren in dure hernieuwbare energieprojecten. De Huffington Post meldde onlangs dat  een windenergieproject van NexEra Energy Inc.  in de VS terug in de kast werd gezet als gevolg van de lage gasprijs.

Of het met een lage gasprijs in de komende tien jaar nog steeds aantrekkelijk is om te investeren in hernieuwbare energie  hangt er volgens De Joode vanaf hoe hoog de CO2-prijs is, ofwel de kosten voor de vervuiler in de vorm van de prijs van emissierechten, en de ondersteuning die overheden bieden in bijvoorbeeld een subsidiebeleid voor energie. Als het goedkoop is om CO2 uit te stoten en overheden weinig ondersteuning aan duurzame ondernemers bieden, dan hebben groene initiatieven een harde noot te kraken.

Als het goedkoop is om CO2 uit te stoten en overheden weinig ondersteuning aan duurzame ondernemers bieden dan hebben groene initiatieven een harde noot te kraken.

In Nederland lijkt het erop dat een regering van VVD en PvdA afstevent op een energiebeleid waar weinig ruimte voor subsidies zal zijn. Hier staat tegenover dat er waarschijnlijk wel meer verplichtingen voor duurzame energie gaan komen. In dat geval heeft de lage gasprijs weinig effect op de hoeveelheid duurzame energie.

Weinig voer

Zoals de voorbeelden van Polen en de VS hebben laten zien  zullen de gevolgen van schaliegas voor elk land anders  zijn, afhankelijk van de energiemix, energieafhankelijkheid, en het energie- en klimaatbeleid. De Nederlandse situatie lijkt echter weinig voer te bieden voor een serieuze ontwikkeling van schaliegas. De claim van het FD dat schaliegas noodzakelijk is voor een transitie naar een duurzame energievoorziening gaat in ieder geval niet op.  Milieugevolgen zijn verder onzeker. De commerciële waarde is beperkt.

De boodschap van Fatih Birol, hoofdecononoom van het IEA, is duidelijk. “Gas kan klimaatverandering niet oplossen – we hebben hernieuwbare energie nodig.” De nadelen van schaliegas zijn evident. De noodzaak om te investeren in hernieuwbare energie nog evidenter.

Infographic door Teun Brouwer