Saúl Luciano Lliuya versus RWE: grote uitstoters verantwoordelijk houden
Saúl Luciano Lliuya, een Peruaanse boer en berggids, is het levende bewijs dat je als individu het verschil kunt maken. Lliuya woont in Huaraz, een stad aan de voet van het Andesgebergte. Daar wordt het door klimaatverandering steeds onveiliger.
Hoog in de bergen ligt het Palcacocha-meer, dat door de smeltende gletsjers dreigt te overstromen. Dat gebeurde in 1941 al eens, toen een groot stuk van de gletsjer afbrak en in het meer terechtkwam. Het veroorzaakte een lawine die duizenden mensen het leven kostte.
Huaraz moet maatregelen nemen om de dreiging het hoofd te bieden. Lliuya wil dat de grote vervuilers, de bedrijven wier CO2-uitstoot tot klimaatverandering en het smelten van de gletsjers heeft geleid, naar rato meebetalen (zie kader). Met hulp van de activistische organisatie Germanwatch bracht hij de zaak tien jaar geleden in Duitsland voor de rechter.
De Peruaan verloor de zaak en moest afgelopen woensdag uiteindelijk ook in het hoger beroep het onderspit delven. Toch zijn Lliuya en Roda Verheyen, de advocaat die hem bijstond, optimistisch. Ze werden in het hoger beroep op een belangrijk punt erkend: de mogelijkheid om grote uitstoters verantwoordelijk te houden voor hun CO2-uitstoot binnen het civiele recht.
“Het hof nam een beroep op hinder in behandeling", zegt klimaatjurist Tim Bleeker van de Vrije Universiteit in Amsterdam tegen Trouw. Volgens de expert is hinder als grondslag ooit bedacht voor burenruzies. Later werd het breder getrokken – maar een rechter stelde nog niet eerder dat mensen ook hinder kunnen ondervinden door CO2 in de atmosfeer. Bleeker: “Dat is een mijlpaal.”
De vraag die centraal stond: kunnen bedrijven aansprakelijk worden gehouden voor schade veroorzaakt door hun emissies? Het antwoord is ja, zegt Marieke Faber. Ze is medeoprichter van advocatenkantoor New Paradigm en gespecialiseerd in juridisch-strategische vraagstukken op het gebied van klimaat en duurzaamheid. “Dit is een grensverleggende uitspraak. Bedrijven hebben dus niet alleen een verantwoordelijkheid om toekomstige emissies te verminderen, maar kunnen ook aansprakelijk worden gehouden voor schade veroorzaakt door hun historische emissies.”
Het prijskaartje van klimaatschade
Niet alleen probeerden Lliuya en Germanwatch de kosten van de maatregelen tegen overstromingen op RWE te verhalen, ze plakten daar ook een concreet bedrag op. Volgens de Carbon Major Database is RWE verantwoordelijk voor 0,38 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Het bedrijf zou dat deel van de beschermende maatregelen moeten vergoeden, zo luidde de eis, omgerekend ongeveer 15.000 tot 20.000 euro.
Bedrijven verscholen zich lang achter het argument dat ze ‘slechts een van de velen’ zijn. Ze stoten allemaal broeikasgassen uit, dus wie zegt dat hun individuele uitstoot te herleiden is tot een bepaalde uitkomst of situatie? Naast de methode die Lliuya gebruikte, kan die rekensom voortaan ook op een andere manier worden gemaakt.
Wetenschappers van het Dartmouth College in New Hampshire vonden een manier om de individuele schade die bedrijven aanrichten aan mens en milieu vast te stellen. De resultaten publiceerden ze vorige maand in Nature. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat ExxonMobil en BP tussen 1991 en 2020 respectievelijk voor 1,9 biljoen en 1,4 biljoen euro aan klimaatschade hebben veroorzaakt.
“Of dit onderzoek direct tot nieuwe zaken gaat leiden weet ik niet", zei Marieke Faber (New Paradigm) eerder tegen Change Inc. “Maar het is een interessant nieuw aanknopingspunt in de onderbouwing van de economische schade die wordt veroorzaakt door een concreet oliebedrijf.”
In dit geval wees het hof de vorderingen af, maar het oordeel biedt belangrijke bouwstenen voor vergelijkbare zaken in de toekomst, vervolgt Faber. “Zo maakt het hof onder meer duidelijk dat klimaatverantwoordelijkheid geen paspoort heeft. Ook al is RWE gevestigd in Duitsland en woont deze boer in Peru, door de mondiale aard van het klimaatprobleem kun je de uitstoot van de een verbinden aan de gevolgen voor de ander. Voor bedrijven die substantieel bijdragen aan de wereldwijde uitstoot is het risico op klimaataansprakelijkheid met deze uitspraak toegenomen."
Milieudefensie versus Shell: geen nieuwe olie- en gasvelden meer openen
De tweede casus is die van Milieudefensie tegen Shell. Na het verloren hoger beroep pakt de Nederlandse milieu-organisatie opnieuw de wapens op tegen de energiereus.
Afgelopen november vernietigde het gerechtshof het vonnis waarin werd geoordeeld dat de olie- en gasgigant zijn uitstoot in 2030 met 45 procent moet verminderen ten opzichte van 2019. Het hof erkende dat Shell de CO2-emissies moet terugbrengen, maar concludeerde dat die plicht niet naar een specifiek reductiepercentage kan worden vertaald.
Een bittere pil, toch zag Milieudefensie voldoende aanknopingspunten om een nieuwe zaak te beginnen. Want van olie- en gasbedrijven kan ook worden verlangd, zo luidde het arrest, dat ze bij investeringen in de productie van fossiele brandstoffen rekening houden met de ‘mogelijk negatieve gevolgen’ die uitbreiding van het aanbod hierin voor de energietransitie heeft. De voorgenomen investeringen van Shell in nieuwe olie- en gasvelden kunnen hiermee ‘op gespannen voet’ staan.
Maar, zei het Hof ook, om die vraag draaide de zaak niet – waarmee werd gesuggereerd dat Milieudefensie met deze benadering mogelijk wel succes had kunnen boeken.
Dat is de route waarvoor de organisatie, naast de lopende cassatie tegen het hofarrest, nu kiest. Met een nieuwe rechtszaak eist Milieudefensie dat Shell de zevenhonderd nieuwe olie- en gasvelden die het bedrijf nog zou kunnen ontwikkelen, niet exploiteert. Gebeurt dat wel, dan zou dat volgens de milieuorganisatie leiden tot een uitstoot vergelijkbaar met 36 keer de jaarlijkse uitstoot van Nederland.
“Milieudefensie bouwt duidelijk voort op het arrest van november”, ziet ook Marieke Faber. “De vordering is duidelijk ingekaderd, gericht op toekomstige olie- en gasprojecten die we volgens gezaghebbende bronnen niet nodig hebben om ons door de energietransitie heen te loodsen. Een toewijzing zou Shell serieus kunnen raken in de bedrijfsvoering, de expansieplannen en daarmee de internationale concurrentiepositie.”
Ze acht het aannemelijk dat er soortgelijke zaken in andere landen zullen volgen. “Ook tegen andere olie- en gasbedrijven.”
Greenpeace versus de Noorse staat: scope 3-emissies meewegen bij fossiele projecten
Mogelijk biedt de rechtszaak van Greenpeace tegen de Noorse staat ook haakjes voor Milieudefensie in hun strijd tegen het aanboren van nieuwe olievelden. De lokale tak van de milieuclub vecht samen met Natur og Ungdom (Young Friends of the Earth Norway) tegen drie nieuwe boorlocaties in de Noordzee.
Volgens de organisaties zijn deze projecten onwettig, omdat de autoriteiten de scope 3-uitstoot niet hebben meegewogen bij de beoordeling. Dat wil zeggen: de emissies die vrijkomen bij het verbranden van de op deze locaties gewonnen fossiele brandstoffen. Die zijn goed voor 95 procent van de totale koolstofvoetafdruk. De Europese Milieueffectrapportage-richtlijn schrijft voor dat de staat deze zogeheten downstream emissies niet mag uitsluiten, aldus de milieuclubs. En dat was wel gebeurd.
De rechtbank in Oslo stelde Greenpeace begin 2024 in het gelijk. De Noorse regering ging in beroep en verzocht dat de kwestie aan het Hof van de Europese Vrijhandelsassociatie (EFTA) in Luxemburg zou worden voorgelegd. Het EFTA-Hof schaarde zich deze maand achter de milieuorganisaties met een zogeheten advisory opinion, die in september wordt meegenomen in het hoger beroep. Greenpeace en Natur og Ungdom rekenen op een overwinning.
“Deze uitspraak kan de deur openen naar strengere klimaatbeoordelingen van fossiele projecten in heel Europa en mogelijk ook als precedent dienen voor andere nationale rechtbanken", aldus Greenpeace. Het besef groeit dat er veel holistischer naar dergelijke projecten gekeken moet worden, beaamt Faber. “Wat wellicht ook betekent dat die projecten vaker niet door zullen gaan, of onder strengere voorwaarden.”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
