De optimistische wijsheid van Jan Terlouw

In 2008 schreef ik het boek De strijd om energie; Hoe de groeiende honger naar olie en gas de wereld in een crisis stort. Een van de mensen die ik voor het boek interviewde was Jan Terlouw. In het boek komt hij aan het woord over de enorme potentie van - met name - zonne-energie. “Er is zo ontzaglijk veel energie dat er eigenlijk geen noodzaak is om er zuinig op te zijn”, zei Terlouw in het boek. “De zon straalt ieder uur een hoeveelheid energie naar de aarde die gelijk is aan het jaarverbruik van de hele mensheid. Ieder uur weer. We hoeven maar minder dan één promille van die energie te pakken om ons energieprobleem veilig en schoon op te lossen.”

Na publicatie stuurde ik hem een exemplaar van het boek op. Kort daarna ontving ik een brief waarin reageerde op mijn voorspelling dat er een energiecrisis aan kwam. “In het hart van het probleem liggen natuurlijk de enorme belangen die met de winning en verkoop van energie zijn gemoeid. [...] Ik kom meer en meer tot de conclusie dat de mens niet in staat is langetermijnoplossingen na te streven. We lijken nog te veel op onze harige voorouders, bij wie het bewustzijn nog niet was ontwikkeld, en die in de strijd om het bestaan het gewin voor nu altijd stelden boven het gewin voor later.”

Een nogal pessimistische observatie. “Dus moet de oplossing komen via rampen”, was zijn al even donkere conclusie. “Een nederlaag voor iedereen die beleid wil maken”, gaf hij toe. Maar: “De theoretische pessimist in me doet dit zeggen. In de praktijk blijk ik een optimist te zijn, die blijft hopen dat het wel goed komt.’

Hopen dat het wel goed komt... Je zou dat als een naïeve gedachte kunnen beschouwen. Maar ik vond het een verademing, omdat Terlouw in deze tijd van hijgerige polarisatie en onverdraagzaamheid liet zien waar moreel leiderschap op gebaseerd is: hoop, rechtvaardigheid en optimisme.

Zijn hoop was niet naïef. Want hoe moeilijk ook, de mens is in staat tot grootse dingen. “We hebben in 200 jaar een fantastische infrastructuur opgezet voor fossiele energie. In het kleinste dorp kun je benzine kopen. Het is ontzettend moeilijk om dat allemaal om te bouwen. Maar het is tegelijkertijd ontzettend noodzakelijk dat het gebeurt.” Wat met fossiele energie kan, moet ook met duurzame energie kunnen.

Maar de economische belangen van fossiele energie wegen nog altijd zwaarder dan die van duurzame energie, waardoor de opwarming van het klimaat niet snel genoeg wordt afgeremd. De kortetermijnbelangen waar aandeelhouders prioriteit aan geven, staan verduurzaming in de weg. Toen ik hem in november 2022 opnieuw interviewde voor een herziene versie van mijn boek, zei Terlouw dat de samenleving zich moest verweren tegen het primaat van het kortetermijnbelang. “We moeten wetgeving inzetten om dat voor elkaar te krijgen.”

Om te komen tot een economische praktijk waarin grote maatschappelijke vraagstukken weer effectief worden aangepakt, was het volgens Terlouw nodig dat er meer over moraliteit wordt gepraat. “Dat mis ik in de politiek. Het gaat niet meer over ideologie. Het gaat over brandjes blussen”, zei hij. “Vroeger was de kernvraag: wat is rechtvaardig? Mag de arbeider, de eenzame of de jeugdige ook nog zijn deel krijgen? Die groepen delen niet mee in het huidige systeem. Het zou goed zijn als we dat weer een beetje terugkrijgen. Als je alleen op eigenbelang uit bent, dan los je problemen niet op.’

Terlouw sprak ondanks zijn hoge leeftijd helder en to the point en legde de vinger op de zere plek. Zoals in zijn pleidooi voor rechtvaardigheid en internationale samenwerking: “Als het rijke Westen nou al die arme zuidelijke landen helpt met zonne-energie. De winsten nemen we in tegenstelling tot het verleden niet mee terug naar het noorden. Als we dáár toekomstmogelijkheden scheppen, dan lossen we het energievraagstuk en tegelijkertijd het vluchtelingenprobleem op. Het ligt allemaal zo voor de hand.”

Terlouw oogde toen al vermoeid, maar zijn levendige ogen verraden een heldere geest. Aan het eind van het gesprek viel hij even stil, hij legde zijn handen op de knieën en dacht na. Toen zei hij: “Ik ben op leeftijd en ik ben moe. Ik heb een leven vol natuurkunde en politiek achter de rug. En het lukte me ook nog om boeken te schrijven. Die talenten moet ik blijven gebruiken vind ik, zolang de krachten het me toestaan. Dan maar moe.”

Hoop en optimisme hebben niets met naïviteit te maken, ze zijn een plicht, vond Terlouw. “Want pessimisme en wanhoop leiden tot indolentie. Je moet niet wanhopen, want dan doe je niks meer. Hoop is veel constructiever. We gaan het oplossen omdat het kan. We zijn slim. Op den duur gaan we het oplossen, op het laatste moment.”