De economie zoals we die kennen - gericht op winst, groei en efficiëntie - loopt op zijn laatste benen. Dat is de centrale boodschap van Kees Klomp, één van de bekendere denkers over duurzaamheid in Nederland. Alles wijst er volgens hem op dat we afstevenen op een economische meltdown, ergens in de tweede helft van deze eeuw. "Dit is onder meer het gevolg van klimaatverandering. De schade door extreme weersomstandigheden, verstoorde handelsketens en stijgende gezondheidskosten stapelt zich op", aldus Klomp.
Krimp als nieuwe realiteit
"We hebben een economie gebouwd op de aanname dat er altijd méér komt. Meer productie, meer consumptie en meer winst. De basis achter die groei is een stabiel klimaat en gezonde ecosystemen. Als die wegvallen, dan keldert het hele bouwwerk.” Volgens hem zijn veel economen en beleidsmakers zich hier onvoldoende van bewust. Ze blijven rekenen met groeiscenario’s, terwijl de echte vraag volgens Klomp zou moeten zijn: wat als krimp de nieuwe realiteit wordt?" Voor zijn Duurzame Troonrede in 2024 dook hij in een reeks met datasets over de toekomst. Wat hij daar zag, stemde hem behoorlijk somber. "Uit onderzoek blijkt dat het wereldwijde bruto binnenlands product tussen 2050 en 2100 met 30 tot 50 procent kan dalen. We kunnen een paar jaar krimp aan, maar decennialange afname breekt het systeem. Er is nu al zes keer meer schuld dan geld in omloop. Als structurele groei uitblijft, valt dat kaartenhuis uiteindelijk onvermijdelijk om."
Van recycling naar herbezinning
Klomp is dan ook uitgesproken kritisch over het huidige duurzaamheidsdenken, dat volgens hem vaak niet verder komt dan symptoombestrijding. "We vervangen olie door zon en wind, maar laten het onderliggende systeem ongemoeid. We blijven dezelfde producten maken, dezelfde patronen volgen, dezelfde groei najagen en denken dat het dan vanzelf goed komt. Maar dat is een illusie. We moeten terug naar de basisvraag: hoe willen we leven, produceren en consumeren? Dat vraagt om een ander verhaal."
Ecoliberalisme
Dat nieuwe verhaal noemt hij ecoliberalisme, een herinterpretatie van het klassieke liberalisme, waarin vrijheid en gelijkwaardigheid centraal staan. En dan niet alleen voor mensen, maar voor álle levensvormen. Eén van de concrete aanbevelingen die Klomp doet is de invoering van rechten voor de natuur. Deze wereldwijd groeiende beweging stelt dat niet alleen mensen, maar ook natuurentiteiten zoals rivieren, bossen en ecosystemen juridische rechten moeten krijgen. In Nieuw-Zeeland gebeurde dat in 2017 al, met de Whanganui-rivier. Vertegenwoordigers mogen namens de rivier optreden in rechtszaken. Ook in Colombia erkende het Hooggerechtshof het Amazonegebied als juridisch subject, met het recht op bescherming en herstel. Hiermee verschuift de kijk op natuur van eigendom naar medebewoner en dat is een cruciale stap richting een werkelijk duurzame samenleving. “We leven namelijk niet in de markt, we leven op aarde", aldus Klomp.
Steward ownership
Het geven van rechten aan de natuur is één van de tien concrete aanbevelingen die Klomp doet. Verder pleit hij onder meer voor het democratiseren van productiemiddelen. Dit zou het alternatief moeten zijn voor het huidige model waarin eigendom geconcentreerd is bij aandeelhouders of de staat. "Iedereen die betrokken is bij een onderneming, van medewerker tot producent, wordt dan mede-eigenaar en krijgt een mate van zeggenschap. Dat kan door middel van een coöperatie, maar ook via steward ownership. Hierbij dient winst om het doel van de organisatie te versterken, niet om externe investeerders te belonen." Een voorbeeld is BrewDog, een Schotse brouwerij met tienduizenden mede-eigenaren. In Nederland kijken we dan al snel naar Tony’s Chocolonely. Dat bedrijf zet in op ketenverantwoordelijkheid en gedeeld eigenaarschap via een missiegedrevenstructuur.
Kleine stappen, groot verschil
In zijn boek beschrijft Klomp tien bewegingen die al bijdragen aan deze omslag. Van regeneratieve landbouw en de commons-beweging tot sociaal ondernemerschap. "Je zou het door alle politieke en geopolitieke ontwikkelingen bijna vergeten, maar de onderstroom is duidelijk aan het groeien. Steeds meer mensen beseffen dat dit systeem niet meer voor hen werkt en dus gaan ze anders handelen. Volgens Klomp hoeven we dan ook niet te wachten op revoluties of grote politieke omwentelingen. "Een systeem bestaat alleen maar omdat wij het samen overeind houden. Als wij besluiten om het anders te doen, anders te denken, te kiezen en te consumeren, dan verandert het vanzelf."
Behoefte en begeerte
Een opvallend punt in het boek is Klomps analyse van de drijfveren achter onze economie. Hij schat dat zo’n 65 procent van de economische activiteit in Nederland draait om begeerte. Spullen en diensten die we niet echt nodig hebben, maar wél willen. "Ons huidige systeem maakt geen onderscheid tussen wat mensen écht nodig hebben en wat ze denken nodig te hebben. Maar dat verschil is cruciaal. De wereld is namelijk groot genoeg voor onze needs, maar niet voor onze wants." Neem bijvoorbeeld voedsel, onderdak en veiligheid. Dit zijn aspecten die mensen écht nodig hebben en de aarde kan ze ons leveren. "Maar dat geldt niet voor onze eindeloze verlangens naar méér, nieuwer of luxer. Ons huidige economische systeem is vooral gericht op het aanjagen van begeerte, die zogeheten wants. Dat leidt tot overconsumptie en uitputting van grondstoffen. Omdat er nauwelijks rem zit op begeerte, blijft de druk op ecosystemen en sociale structuren toenemen."
Volgens Klomp zit de sleutel tot verandering dus niet alleen in beleid of techniek, maar vooral in bewustzijn. "Als we weer gaan leven vanuit behoefte in plaats van begeerte, komt er vanzelf ruimte voor een economie die de aarde niet uitput, maar versterkt."
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
